Подкаст

 

по выставке «НейроБеларусь»

Если у вас есть возможность слушать подкаст в наушниках, то мы были бы вам безумно признательны!

НейраБеларусь

Тэкст падкаста

01. Прывітанне

Добры дзень, дарагі наведвальнік!

Галерэя ФАРБА вітае вас на нашым новым выставачным праекце “НейраБеларусь” – адной з самых інавацыйных мастацкіх выставаў, якія з’явяцца ў нашай краіне ў хуткім часе. Экспазіцыя цікавая тым, што пададзеныя работы адлюстроўваюць бачанне Беларусі вачамі штучнага інтэлекту. Вашай увазе будзе прадэманстравана рэвалюцыйная калекцыя з больш чым 90 работ, створаных нейрасеткамі. Гэтыя работы паказваюць беларускую прыроду, архітэктуру, кухню, міфалогію, гісторыю і шмат што іншае.

02. Як карыстацца падкастам?

Карыстацца падкастам досыць проста, а карыстацца ім у слухаўках яшчэ прасцей. Калі яны ў вас з сабой ёсць, то будзем удзячныя, калі скарыстаецеся імі. Звяртайце ўвагу на этыкеткі да экспанатаў – калі бачыце на этыкетцы іконку са слухаўкамі і нумарам – смела пераключайцеся на дарожку з адпаведным нумарам у нашым падкасце. Калі ў вас раптам узнікнуць пытанні па выкарыстанні падкаста – абавязкова звяртайцеся да адміністратара.

03. Што сабой уяўляе нашая выстава?

Адмаўляць ролю штучнага інтэлекту ў нашыя дні не даводзіцца. Сфера яго ўжывання практычна бязмежная: тэхналагічны сектар, медыцына, навука і шмат дзе яшчэ. Роля штучнага інтэлекту і ягонае значэнне ў грамадстве спрыяюць падвышэнню цікавасці да яго ўжывання, у тым ліку і ў мастацтве. Праект «НейраБеларусь» з’яўляецца яркім прыкладам інтэграцыі нейрасетак у мастацтва. Кожная работа, пададзеная ў экспазіцыі, была створана штучным інтэлектам і ўяўляе сабою ягонае бачанне таго ці іншага аспекту нашай Беларусі.

Мы таксама падрыхтавалі для вас тэматычны квэст, які дазволіць у займальнай форме пазнаёміцца з экспазіцыяй, а кожны ахвочы зможа паслухаць падкаст па выставе проста са свайго смартфона. Вы таксама можаце “ажывіць” некаторыя работы на выставе і нават паўзаемадзейнічаць з імі, так што звяртайце ўвагу на ўсе QR-коды і дадатковую інфармацыю ў нашай экспазіцыі.

04. Штучны інтэлект у двух словах

Давайце разбярэмся, што ж такое штучны інтэлект? Гэта такі тып кампутарнай тэхналогіі, які дапамагае машынам думаць і дзейнічаць як людзі. Штучны інтэлект як галіна навукі, афіцыйна ўбачыў свет у 1956 годзе.

Каб пачаць карыстацца штучным інтэлектам, патрэбна яго спачатку навучыць на аснове вялікіх набораў дадзеных, якія звычайна былі сабраныя і адфільтраваныя чалавекам. Варта згадаць, што пасля таго як з’яўляецца якая-небудзь мадэль штучнага інтэлекту, да яе дадаткова ўжываюцца розныя правілы адносна этыкі, культурных асаблівасцяў, а таксама асаблівасці рэлігіі і палітыкі.

Што да практычнага ўжывання, то, мяркуем, для вас не сакрэт, што штучны інтэлект выкарыстоўваецца па-рознаму. Напрыклад, ён можа выкарыстоўвацца для распазнавання заканамернасцяў, прыняцця рашэнняў і вырашэння праблем, для рэкамендацыі тавараў у вашай любімай інтэрнэт-краме ці для дапамогі лекарам у дыягностыцы захворванняў. Штучны інтэлект таксама можа выкарыстоўвацца для кіравання машынамі, і тут гаворка не толькі пра самакіравальную Тэслу, але і, напрыклад, пра рабатызаваную руку. 

Можна ставіцца да штучнага інтэлекту па-рознаму, але, здаецца, відавочна, што ў яго велізарныя перспектывы ў медыцыне, навуцы, тэхналагічным сектары і шмат якіх іншых сферах. Карацей кажучы, штучны інтэлект – гэта дзіўная тэхналогія, якая робіцца ўсё болей і болей важнай у нашым жыцці.

05. Аўтары ўсяго праекта: Midjourney, GPT, Splash Pro AI

А зараз давайце пагаворым пра тых, без каго, напэўна, не было б усяго выставачнага праекта. І зараз мы кажам не толькі пра карціны! Штучны інтэлект мы прыцягвалі для генерацыі ідэй, напісання музычнага суправаджэння, стварэння інфармацыйных стэндаў для выставы і нават для напісання прэс-рэлізу. Такім чынам, нашыя героі гэта віды сістэм ШІ – GPT, Midjourney і Splash Pro AI. 

Пачнем! Што ж за GPT такая? GPT  – гэта вялікая лінгвістычная мадэль, якая ўмее генераваць розныя фарматы, пачынаючы ад тэкстаў (тыпу, “GPT, а складзі мне песню пра каханне!”) канчаючы праграмным кодам. Напрыклад, GPT 3 версіі была навучана на велізарным масіве тэкстаў і кода – амаль 45 гігабайт тэкставых дадзеных. І гэта вам не 45 гігабайт відэа з коцікамі, вось так!

Генерацыя тэкставых адказаў адбываецца праз разуменне наступнага слова пасля ўводу карыстальніка, то бок яна фармуе адказ слова за словам, падбіраючы як бы самае імавернае наступнае слова грунтуючыся на вывучаных ёю гігабайтах дадзеных. Па сутнасці гэта прэдыктыўная моўная мадэль, якая прадказвае адказ, але часам робіць памылкі, бо сама не ўмее думаць. Так што будзьце пільныя з GPT!

Другі інструмент, якому мы абавязаны шматлікімі карцінамі ў гэтай экспазіцыі – гэта нейрасетка Midjourney.  Midjourney уяўляе сабою тэхналогію генерацыі выяваў, якая была навучана на вялікім масіве карцінак. Сама мадэль умее адрозніваць стылі, колеры, памеры, фарматы і шмат што іншае – вы можаце пераканацца ў гэтым самі, калі прагуляецеся па нашай выставе. Працуе Midjourney па прынцыпе генерацыі выявы з нуля праз сумяшчэнне агро-о-омністай колькасці элементаў.

І, нарэшце, апошні інструмент, які варта згадаць – Splash Pro AI. Яго мы скарысталі для стварэння музычных трэкаў, якія суправаджаюць раздзел з міфалогіяй  (з гэтым раздзелам вы яшчэ пазнаёміцеся). Splash Pro AI выкарыстоўвае генератыўную мадэль для стварэння высакаякаснай музыкі і працуе па прынцыпе генерацыі аўдыя на аснове вашага тэкставага запыту.

06. Нашая архітэктура, якую вы нават баяліся сабе ўявіць!

Калі мы з вамі выйдзем за сцены нашай галерэі, то што нас будзе атачаць? Вядома, гэта будуць будынкі, будынкі і… яшчэ раз будынкі. Можна бясконца доўга разважаць, наколькі Беларусі пашанцавала з архітэктурнай разнастайнасцю і захаванасцю гэтай самай архітэктуры, але сёння нам застаецца атрымліваць асалоду ад таго, што маем і захоўваць яго надалей, а таксама…

А таксама мы можам фантазіяваць, як бы магла выглядаць якая-небудзь архітэктурная славутасць, калі б тая ці іншая акалічнасць склалася інакш. Неафутурыстычны Мірскі замак з лёду, неонавая Камянецкая вежа (яе ж памылкова называюць “Белая Вежа”) ці касмічны філіял Тэатра оперы і балета на Марсе – гучыць страшэнна інтрыгоўна. Чаму менавіта такія эксперыменты? Ну, возьмем, напрыклад, бібліятэку. Нацыянальная бібліятэка Беларусі, як нам з вамі вядома, гэта шкляны ромбакубаактаэдр, ну ці “дыямент”, як яе шмат хто кліча. Нам жа здалося сімвалічным, што бібліятэка павінна ўтрымліваць драўляныя “інкрустацыі”. Чаму так? Усё проста: бібліятэка захоўвае тысячы папяровых кніг, а паперу для кніг, як вы помніце, атрымваюць у выніку перапрацоўкі драўніны. Прыкладна такой і не толькі такой логікай мы карысталіся ў працэсе стварэння работ гэтага радзелу.

Насамрэч, дзякуючы штучнаму інтэлекту мы можам паказаць тое, што вы нават баяліся сабе ўявіць! “Тое, што вы нават баяліся сабе ўявіць!” – напэўна, так бы мы і сфармулявалі слоган гэтага выставачнага праекта, калі б вы спыталі нас.

07. Асацыятыўныя сімвалы Беларусі

Што для вас Беларусь? У кожнага, напэўна, будзе свой адказ на гэта пытанне. Для некага – гэта прыгажэнная прырода нашай краіны, для некага яшчэ – гэта беларуская кухня, а ў некага Беларусь можа асацыявацца нават з вядомымі на ўвесь свет таварамі, якія вырабляюцца ў Беларусі. Для кожнага Беларусь – яна свая, асаблівая і трошкі іншая.

А ў гэтым раздзеле экспазіцыі мы паспрабавалі сабраць самыя, мабыць, папулярныя асацыятыўныя сімвалы нашай краіны: бульбачка і дранікі з яе, Белавежская пушча і зубры, якія жывуць у ёй, валошкі, якія ўпрыгожваюць нашыя палі, і буслы, якія прымушаюць з асаблівым трапятаннем глядзець у беларускае неба. Усе мы ўяўляем, як выглядае ўсё з вышэйпералічанага, аднак заўсёды цікава паглядзець на штосьці знаёмае чужымі вачамі. Менавіта таму ў гэтым раздзеле мы папрасілі нейрасетку Midjourney паказаць тое, як маглі б выглядаць асацыятыўныя сімвалы Беларусі, калі б іх малявалі самыя вядомы мастакі ў гісторыі.

У гэтым раздзеле знойдзеце адсылкі да карцін Леанарда Да Вінчы, Вінсэнта Ван Гога, Рэнэ Магрыта, Эндзі Уорхала і Івана Шышкіна, якія мы размясцілі проста на інфармацыйным стэндзе, каб вам было зручней. Давайце хутчэй знаёміцца!

08. Святы ўвесь год

Хто з нас не любіць святаў, а тым больш народных? Вы, напэўна, ведаеце, што ў Беларусі існуе мноства народных святаў, якія глыбока ўкараніліся ў нашай культурнай спадчыне. Гэтыя святы дазваляюць зазірнуць у традыцыі, гісторыю краіны і прасЯкнуцца духам нашага народа.  У гэтым раздзеле экспазіцыі мы вырашылі выбраць па адным свяце на кожную пару года: такім чынам, вясну ў нас прэзентуе Гуканне вясны, лета – Купалле, восень – Дажынкі, а зіму – Каляды.

Улічваючы тое, як каларытна адзначаюцца гэтыя святы, нам здалося, што пра ўсе з іх можна было б спакойна зняць па фільме ці нават серыяле. Пакуль асноўныя кінематографы свету яшчэ не стварылі такіх шэдэўраў, мы вырашылі паспрабаваць сумясціць нашыя святы з шэдэўрамі кінаіндустрыі, якія ўжо існуюць. “Аватар”, “Вострыя брылі”, “Слова дзецюка” (ну ці “Слова пацана”, калі ў арыгінале) і “Гары Потэр” – кладзём гэта ўсё ў адну міску. Дадаем туды Гуканне вясны, Купалле, Дажынкі і Каляды – і старанна перамешваем. Што атрымалася? Судзіце самі!

09. Ілюструем легенды і паданні

«Як з’явіўся Мінск?» – спытаеце вы. Гісторык, напэўна, раскажа вам пра Усяслава Чарадзея, па ўказанні якога ў XI стагоддзі на месцы пры ўпадзенні Нямігі ў Свіслач была збудавана крэпасць. А нехта можа расказаць паданне, што Мінск заснаваў славуты волат-знахар па мянушцы Ме́неск, што пасяліўся ў старадаўнія часы ў моста на рацэ Свіслач каля дарогі. Не ведаем, які падыход бліжэй канкрэтна вам, але ў гэтым раздзеле мы вельмі хацелі расказаць і паказаць некалькі вядомых сюжэтаў з нашага эпасу.

«Якая мастацкая тэхніка найлепей падыдзе для адлюстравання легенд і паданняў?» – спыталі мы ў нейрасеткі. З прапанаваных ёю варыянтаў вырашылі спыніцца на тэхніцы алоўкавага малюнка. Чытаеш ці слухаеш легенды, глядзіш на графічныя алоўкавыя ілюстрацыі – і спыніцца ў сваіх фантазіях ужо складана! Ты мімаволі ўяўляеш, як па суседстве, у будынку мінскай ратушы ці недзе зусім побач ходзіць здань Міхала Валадковіча, якая патрабуе адплаты. Сходзім праверым пасля выставы?

А калі ў вас ёсць жаданне, то мы падрыхтавалі для вас аўдыядарожкі, у якіх мы пераказваем змест легендаў, якія адмалявала нейрасетка. Так што можаце смела пераключацца па наступных аўдыядарожках – магчыма, вы пачуеце нейкую новую для вас легенду ці паданне.

10. Легенда пра гаспадыню бурштынавага палаца

Адна з, верагодна, не вельмі добра вядомых легендаў – гэта легенда пра гаспадыню бурштынавага палаца. У старыя часы горад Пінск стаяў на беразе велізарнага возера, пасярэдзіне гэтага возера была выспа, дзе стаяў цудоўны бурштынавы палац, які зіхацеў нават у пахмурнае надвор’е.

І вось аднойчы кіеўскі князь, вырашыў дасягнуць выспы, каб паглядзець, хто там жыве.

Але ні на ладдзі з ваярамі, ні самастойна на лодцы, не змог князь падплысці да выспы. Нейкая сіла не падпускала яго і трымала на адлегласці ў 100 локцяў ад сушы. І ўбачыў князь, як з’явілася аднекуль, лодка з бурштыну, на якой плыла цудоўная залатакудрая дзяўчына. Яна сказала князю, што зняволіў яе тут за ганарыстасць злы чараўнік, і ніхто не можа з жывых людзей высадзіцца на гэту выспу. Але тэрмін зняволення падыходзіць да канца і праз год чараўнік абяцаў яе адпусціць і адвезці да бацькі ў Пінск.

Але князь настолькі закахаўся, што вырашыў зруйнаваць горы, якія заміналі адтоку вады з возера. Вада лінула ў Дняпро, і возера пачало хутка драбнець. А на раніцу сярод балотаў, якія ўтварыліся на месцы велізарнага возера, людзі не знайшлі ніякага палаца. Дзяўчына ніколі не вярнулася да бацькі ў Пінск, знікла і велізарнае возера, якое карміла ўвесь горад, а ў пахмурнае надвор’е яно ўжо ніяк не цешыла мясцовых жыхароў.

11. Легенда пра папараць-кветку

Паводле беларускіх павер’яў, кветка папараці, ці “папараць-кветка” квітнее толькі секунду, у ноч на Івана Купалу. Сарваць яе цяжка, таму што нячыстая сіла гэтаму перашкаджае і запалохвае чалавека.

Той, хто сарваў “папараць-кветку” набывае незвычайныя магчымасці. Ён разумее мову жывёл, бачыць скарбы. Прыклаўшы кветку да замкоў – ён іх адкрывае і робіцца нябачным.

Апоўначы з куста “папараць-кветкі” паказваецца кветкавая пупыпшка. Павялічваючыся і вырастаючы ўгару, яна квітнее як чырвоны вугаль. Нарэшце, яна як зарніца асвятляе ўсё каля сябе. Каб сарваць кветку, трэба ў ноч на Купалу разаслаць каля расліны святы абрус і чакаць палуначы, пакуль чароўная кветка не зваліцца ў абрус.

Паводле другога беларускага павер’я, у купальскую ноч за “папараць-кветкай” трэба было ісці ў лес аднаму, без ліхтара. Зайсці ў такія нетры, з якіх не чутно сабакаў з роднай вёскі. Кажуць, што кветка зіхаціць у цемры. Трэба сціснуць яе ў далоні і бегчы дахаты. І не аглядацца. Атрымаўшы “папараць-кветку”, чалавек робіцца мудрым.

12. Легенда пра Чорную панну Нясвіжа

Легенда пра Чорную панну – адна з самых прыгожых і містычных легендаў Нясвіжа. Яна грунтуецца на рамантычнай і, разам з тым, трагічнай гісторыі, якая насамрэч мела месца.

Барбара Радзівіл – прадстаўніца ўплывовага магнацкага роду Вялікага княства Літоўскага таемна выйшла замуж за Жыгімонта – будучага караля Рэчы Паспалітай. Па тагачасных правілах, Жыгімонт павінен быў умацаваць дзяржаву добрым шлюбам. Двор не ведаў пра жаніцьбу маладога караля, таму прыдворныя сталі шукаць нявесту са шляхетных сем’яў Еўропы. Вестка пра таемную жаніцьбу караля грымнула як гром сярод яснага неба. Асабліва непрыемная яна была для маці Жыгімонта – ганарлівай італьянкі, каралевы Боны Сфорца. Шлюб Барбары з каралём ўзмацніў пазіцыі Радзівілаў у Польшчы і наблізіў іх да трона. Бона Сфорца страшэнна ненавідзела гэту сям’ю, лічыла іх выскачкамі. Для польскага двара лепш было ўбачыць на сваім троне турэцкага султана, чым некага з Радзівілаў. Італьянка як магла перашкаджала каранаванню Барбары. Каталіцкае духавенства прапанавала Жыгімонту развесціся, а грэх за парушэнне шлюбнага зароку падзяліць паміж усімі падданымі дзяржавы. Але кароль, жарсна закаханы ў красуню-жонку, адказаў, што лепш пяройдзе ў пратэстантызм, чым адмовіцца ад Барбары і парушыць дадзеныя ёй перад Богам абяцанні.

Калі сойм усё ж каранаваў Барбару, Бона Сфорца паступіла як сапраўдная італьянка. З усім дваром яна з’ехала ў Італію, але пакінула лекара, якая згатаваў для Барбары атруту. Барбара была каранавана ў снежні 1550 года, а праз шэсць месяцаў яе не стала. Яе пахавалі ў Вільні, горадзе яе дзяцінства. Усю дарогу ад Кракава няўцешны кароль прайшоў пешкі за труной каханай.

Так канчаецца гісторыя і пачынаецца легенда. Жыгімонт, які моцна кахаў Барбару, не жадаў прымаць ейнай смерці. Кароль вырашыў з дапамогай алхімікаў і магаў выклікаць душу памерлай жонкі. Па правілах, у час спірытычнага сеанса, кароль не павінен быў дакранацца здані Барбары. Калі ўсе патрэбныя рытуальныя дзеянні былі скончаны, і ў пакоі з’явіўся дух Барбары, кароль не ўтрымаўся, кінуўся да сваёй каханай з крыкам ”Басенька мая…” і дакрануўся да яе. У той жа момант у пакоі прагрымеў выбух, пайшоў трупны пах… Кажуць, што з той пары здань Барбары не магла знайсці сабе супакою. Лічыцца, што здань пасля смерці караля пасялілася ў Нясвіжскім замку. Зазвычай, дух Барбары з’яўляецца ў Нясвіжскім палацы ўначы, а першай гадзіне. Па паданні, сваім з’яўленнем душа Барабары папярэджвае пра будучыя беды. Яе бачылі ў Дварцы якраз напярэдадні моцнага пажару ў 2002 годзе.

 

13. Легенда пра заснаванне Мінска

Існуе паданне, што Мінск заснаваў славуты волат-знахар па мянушцы Ме́неск, што пасяліўся ў старадаўнія часы ля моста на рацэ Свіслач каля дарогі. Ме́неск пабудаваў на Свіслачы дзіўны каменны млын на сем колаў. На яго млыне мука малолася не з зерня, а з велізарных каменных валуноў. Грукат незвычайных жорнаў быў чутны далёка – тым самым Ме́неск запалохваў благіх людзей і прыцягваў увагу моцных і дапытлівых. Апоўначы Ме́неск раз’язджаў на сваім млыне па сяленнях і набіраў дружыну з адважных і дужых людзей, з якіх пазней склаўся цэлы народ і пасяліўся побач з млынОм. Гэтак і паўстаў горад, названы па імені волата Ме́неска – Менскам.

14. Легенда пра прывід мінскай ратушы

Гісторыя адбылася ў XVIII ст. У Караля Радзівіла быў сябар і далёкі сваяк Міхаіл Валадковіч, які хацеў стаць чальцом Мінскага магістрата. Быў ён разгільдзяем і п’яніцам, з такой славай у ратушы яго ніхто, як вы здагадваецеся, не чакаў. Валадковіч звярнуўся па дапамогу да свайго сваяка. Радзівіл прыехаў у Мінск з салдатамі, увайшоў у магістрат, і раптоўна шалапутны таварыш атрымаў жаданую пасаду. Нягледзячы на свой новы сур’ёзны статус, Валадковіч працягваў чыніць шматлікія вар’яцтвы. То шабляй у службовым месцы, падвыпіўшы, махаць пачне, то казанне ксяндзу сарве.

Гарадскія ўлады доўга трывалі выхадкі самадура, ведаючы пра высокага апекуна гэтага злыдня, які ў кожным разе выцягне Валадковіча з турмы. Але аднойчы і іхняе цярпенне не вытрымала. 12 лютага 1760 года Валадковіча схапілі і практычна без суда і следства прысудзілі да расстрэлу. Да Валадковіча, які нічога не разумеў, у вЯзніцу прыйшоў святар і прапанаваў пакаяцца, маўляў, гэтага дастаткова, каб яго прабачылі. Але небарака, ці то адчуваючы ўласную беспакаранасць, ці то лічачы, што яго разыгрываюць, прасіць прабачэння адмовіўся. Адразу пасля гэтага Міхала вывелі ў парк каля ратушы і расстралялі.

Кажуць, што душа злыдня яшчэ доўга з’яўлялася па начах каля ратушы і патрабавала справядлівай адплаты. Ратушу знішчылі, а цяпер, калі яе аднавілі, кажуць, што прывід з’явіўся зноў.

15. Легенда пра з'яўленне возера Свіцязь

Легенда гаворыць, што ў часы першага вялікага князя літоўскага Міндоўга ў XIII стагоддзі на месцы возера Свіцязь стаяў аднайменны горад, якім кіраваў князь ТурАн. У час вайны Міндоўг выклікаў свіцязянскую дружыну на дапамогу ў абароне Наваградка. ТурАн, вымушаны падпарадкавацца свайму абавязку, пакінуў горад на жанчын, старых і дзяцей. Калі да Свіцязі падышлі варожыя войскі, жыхары вырашылі зладзіць супраціў, але не маючы магчымасці ўтрымаць горад, яны сталі падпальваць свае хаты. У гэты момант горад праваліўся ў возера, якое ўтварылася на яго месцы. Усе жыхары ператварыліся ў кветкі, а ворагі, якія дакраналіся да іх, паміралі. Так жыхары Свіцязі пазбеглі ганьбы няволі.

16. Легенда пра “цмока”

Яшчэ 2,5 тысячы гадоў таму бацька гісторыі Герадот апісаў Беларускае мора: некалі на месцы сучаснага Пінскага Палесся рассцілалася сапраўднае воднае царства, стрыжнем якога з’яўлялася рака Прыпяць. У той час тут знаходзілася найбуйнейшае ў Еўропе возера – вада ў ім, усё ж, была прэснай, а не салёнай, бо з’явілася яно ў выніку раставання ледавікоў. Аднак не менш, чым памеры, уражала і хуткасць знікнення Беларускага мора-возера. Гэта было выклікана шэрагам фактараў, у тым ліку і геалагічнымі працэсамі. Мора стала мялець, пакуль не знікла зусім, ператварыўшыся ў балота і некалькі невялікіх азёраў. Вось гэта месца, як кажуць, і было адным з дамоў для беларускага цмока. Тут з вуха на вуха перадаюцца аповеды пра пачвар, якія жывуць у бяздонных чорных вірах, што ядуць усю рыбу і якія сцягваюць у бездань не толькі птушак і хатнюю жывёлу, але і дзяцей. І хай рэалісты прыпісваюць усе гэтыя страшныя ўчынкі велізарным самам-забойцам, «з бервяно памерам» – сапраўдныя рамантыкі і шукальнікі прыгод ведаюць, што гэта справа рук цмока. Кажуць, ён моцна пакрыўджаны і ўгневаны тым, што на некалькі стагоддзяў быў адданы забыццю – таму ў яго і сапсаваўся характар.

17. Акварэльная прырода Беларусі, ці 207,6 тыс. км2 прыгажосці

Ці чыталі вы калі-небудзь “Трыумфальную арку” Эрыха Марыі Рэмарка? Я не чытаў, але не магу не прывесці цытату з гэтага рамана:

“Мы зашмат часу тырчым у пакоях. <…> Зашмат думаем між чатырох сцен. Зашмат жывем і адчайваемся пад замком. А на ўлонні прыроды хіба можна ўпасці ў роспач?”

Ну што ж, нельга  не пагадзіцца з Рэмаркам, а вы, напэўна, ужо здагадаліся, што нас з вамі чакае раздзел з беларускай прыродай. Як мы помнім з урокаў геаграфіі, наша краіна распасцерлася з поўначы на поўдзень на 560 км, а з захаду на ўсход – на 650 км, што здаецца досыць кампактным. Тым не менш мы цалкам дакладна можам ганарыцца нашай прыродай і можам здзівіць амаль кожнага госця нашай краіны!

Вось паглядзіць які-небудзь турыст без асаблівага ўяўлення пра Беларусь на некаторыя акварэльныя карціны, створаныя штучным інтэлектам і, цалкам імаверна, задасца пытаннямі: “А гэта дакладна Беларусь? Не Балі? А што за горы гэта ў вас?”

Ну што ж, Балі свае, краснасельска-ваўкавыскія, а горы? Горы, відавочна ж, салігорскія! Ёсць яшчэ і блакітныя азёры, неверагодныя балоты, унікальныя рэкі, на берагах якіх пачыналіся беларускія гарады. Ну і куды ж без самага буйнога лесу ў цэнтральнай Еўропе, апетага легендарнымі “Песнярамі” – вы ўжо здагадаліся, што мы пра Белавежскую пушчу.

18. Наша міфалогія: Зеўс, Апалон, Пасейдон? Пфф, Пярун, Дажбог, Ярыла!

Вобразамі багоў, духаў і герояў беларусы напоўнілі ўсё навакольнае асяроддзе: ад зямных нетраў да высокага неба. Міфалагічнымі персанажамі населены лясы, палі, рэкі, балоты. Ім знаходзіцца месца ў хатах, лазнях, адрынах і іншых пабудовах. Адных любілі, іншых ненавідзелі, над трэцімі нават пасмейваліся.

Увесь свет старажытныя беларусы дзялілі на тры часткі: верхнюю, сярэднюю, ніжнюю. Верхняя частка – гэта Неба – месца знаходжання галоўных багоў – багоў святла і дабра. Сярэдняя частка – Зямля, тут жывуць зямныя багі, мноства добрых і злых духаў, людзі, жывёлы, растуць дзівосныя расліны. Ніжняя частка – Падземны свет – месца рассялення падземных багоў і духаў, у большасці сваёй благіх, якія ўвасабляюць цемру, зло і холад. 

Варта адзначыць, што шмат што ў беларускай міфалогіі не дайшло да нашых дзён: збіраць і запісваць матэрыял навукоўцы-фалькларысты пачалі толькі ў XIX-XX стагоддзях, некаторыя фрагменты дайшлі да нас толькі ў паданнях, песнях і казках, а нейкую частку даводзіцца нават рэканструяваць. 

Тым не менш вы разумееце, што нягледзячы на ўсе складанасці персанажы нашай міфалогіі павінны былі знаходзіць у свядомасці нашых продкаў якое-небудзь візуальнае ўвасабленне. Таму мы не маглі абмінуць і не папрасіць штучны інтэлект паказаць нам, як выглядаюць на ягоную думку шматлікія міфалагічныя героі. Міфалогія па сваёй сутнасці фантастычная, таму мы і папрасілі штучны інтэлект стварыць персанажаў у стылі не меней фантастычным, а менавіта – у стылі стымпанка.

Для тых, хто не ў курсе, а гэта я хутчэй для сябе: стымпанк — гэта паджанр навуковай фантастыкі, які апісвае падзеі якія адбываюцца ў свеце, дзе паравыя і іншыя складаныя механічныя машыны з’яўляюцца асноўнай тэхналогіяй.

І, дарэчы, вы звярнулі ўвагу на музыку, якая грае? Яе мы таксама стварылі з дапамогай штучнага інтэлекта, а менавіта з дапамогай Splash Pro AI, якая працуе па прынцыпе генерацыі аўдыё на аснове вашага тэкставага запыту.

19. Вужыны князь

Вужыны князь — гаспадар усіх вужоў. Ён заўсёды паўзе наперадзе сваіх падапечных, паказваючы ім дарогу. Вужыны князь значна больш за іншых вужоў, з бліскучымі вачамі, можа хадзіць проста на хвасце. Пазнаць князя вужоў можна па залатой кароне на галаве. Беларусы верылі: калі з імі побач вуж — будзе шчасце і дастатак у хаце. Калі хатні вуж паміраў, людзі сумавалі і рабілі з вужынага тлушчу свечку на чорны дзень. Прыйдзе бяда — запаліць беларус свечку, святло ад яе разліецца па ўсёй зямлі, трапіць у самыя глыбокія і цёмныя норы. Тады ўсе вужы спяшаліся на дапамогу добрым людзям. А наперадзе — іх кароль з залатой каронай на галаве.

20. Паляндра

Паляндра — багіня смерці. Варагуе з людзьмі і таму бывае рада, калі яны паміраюць: яна з’яўляецца ў выглядзе жахлівай жанчыны ў хатах тых, хто памірае, і забірае іх душы. Душы гэтыя яна перадае Бабе Язе, з якой яны вельмі дружныя і нават разам раз’язджаюць у адной жалезнай ступе. Кленучы каго-небудзь, беларусы ўсклікаюць: «Каб цябе Паляндра забрала!».

21. Жалезная баба

Жалезная баба — чалавекаваты дух, які жыве ў гародах і палях. Нізкарослая старая з жалезнымі грудзьмі і жалезнымі крукамі. Імі яна хапае дзяцей, якія адны ходзяць у поле ці ў гарод за бабамі, гарохам, гароднінай, кідае ў сваю ступку, таўчэ і з’ядае. Можа знайсці сабе прыстанак і ў студні, куды зацягвае тых, хто зазірае ў студню, асабліва дзяцей. Варта адзначыць падабенства беларускай Жалезнай Бабы з агульнаславянскай Бабай Ягой.

22. Бадзюля

Бадзюля — нячысты дух. Мае выгляд немаладой жанчыны са зблытанымі ў каўтун валасамі. Яна блукала па ўзбочынах дарог, а бліжэй да зімы вышуквала, да каго б прыстроіцца. Вось тады ў няшчаснага гаспадара хаты пачыналіся непрыемнасці, усё з рук валілася. З гора чалавек прымаўся піць, пускаючы на вецер гадамі нажытае, і, застаўшыся ні з чым, мог пайсці па людзях. Па народных павер’ях для таго, каб выгнаць Бадзюлю, трэба было проста начыста падмесці ў хаце і ў сенцах, а ўсё хатняе смецце выкінуць далёка за хатай у процілеглы ад заходу сонца бок.

23. Жыцень

Жыцень — бог восені. Беларусы ўяўляюць яго не вельмі грозным і заўсёды нечым незадаволеным. Жыцень — пажылы, невялікага ўзросту мужчына, з трыма вачамі (трэцяе вока знаходзіцца на патыліцы). Блукае ён па палях і аглядае, ці добра тыя прыбраны, і калі знойдзе на жніве каласы, то збірае іх, злучае ў сноп і пераносіць на чыста прыбранае поле. На наступны год там, дзе Жыцень знайшоў кінутыя каласы, будзе неўраджай, і, наадварот, вялікі ўраджай будзе на тым полі, дзе ён пакінуў сноп. Часамі Жыцень з’яўляецца беларусам у выглядзе жабрака з суровым тварам і пагражае пальцам кожнаму сустрэчнаму. Гэтым ён папярэджвае, што хутка будзе ўсеагульны голад ці неўраджай і трэба запасціся хлебам.

24. Пачвара

Пачвара — сядзібны дух жаночага полу. Жыве ў хаце на печцы ці ў падпечку, зрэдку прымае цялесны выгляд. З’яўляючыся ў хаце, яна пачынала чыніць дробныя паскудствы: кідала і біла збаны, замінала спаць, стукала люхтай, кідалася з падполля цыбулінамі, з печкі — коўдрамі і падушкамі, выдзірала валасы ў гаспадара, пёры ў курэй, замінала людзям выццём, піскам, плачам. Аднак дзе-нідзе Пачвару лічылі карыснай: яна ж дапамагае гаспадыні пячы хлябы, закалыхваць дзяцей, мыць посуд, даглядаць скаціну. Любімы занятак Пачвары — прадзіва і шыццё. Па начах яна гуляе з калаўротам, верацяном і прадзівам, можа дапрасці за гаспадыню, але часцей ірве, шмальцуе і блытае шэрсць, паліць кудзЕлю, пакінутую нанач без дабраславення.

25. Лясун

Лясун — гаспадар лесу і ўсяго, што ў ім ёсць. Валодае гэты лясны дух адметнымі ўласцівасцямі: калі ідзе па лесе, то ростам з самымі высокімі дрэвамі, а варта яму на палянку выйсці, як раптам робіцца маленечкім, з малую травінку. Па характары Лясун — жартаўнік. Ён здольны імітаваць галасы ўсіх жывых істот. Любіць палохаць чалавека дзікімі гукамі, збівае са шляху, прымушаючы блукаць, і давёўшы чалавека да роспачы, рагоча. Але хто ведае, як паклікаць Лесуна і заваяваць ягоную сімпатыю, атрымае добрага памагатага.

26. Злыдні

Злыдні — шкодныя хатнія духі. Маленькія, гарбатыя, скрукаваныя стварэнні ў вялікіх ботах і шапках, якія пракрадаюцца ў хату і займаюць месца пад печкай. Адтуль яны робяць набегі па ўсёй хаце: зазіраюць у збаны з ежай, а ў кашу падсыпаюць пясок, у тлустае малако наліваюць вады, псуюць хлеб, крадуць у курэй яйкі. Усяму шкодзяць і даводзяць сям’ю да галечы. Часам у іх з’яўленні вінаваты сам чалавек. Ён наклікае Злыдняў няўмольным жаданнем збагацець, празмернасцю ў працы, а таксама працай падчас ежы.

27. Балотнік

Балотнік — дух балота. Мыкае, як карова, кракае па-качынаму, гамоніць чалавечым голасам — словам, усё робіць, каб прывабіць маладога неспрактыкаванага паляўнічага. Балотнік у стане загубіць сваю ахвяру толькі тады, калі багна досыць глыбокая. У іншым выпадку ён пакутке нямоглай злосцю. Мала хто бачыў Балотніка, але вядома, што ён страшна тоўсты, без вачэй, увесь у тоўстым пласце бруду, на які наліпла багавінне ці мох. Усе гэта робіць Балотніка найболей пачварным з духаў.

28. Чарнабог

Чарнабог — бог цемры. Увасабленне ўсіх бед, злы бог, які прыносіць няшчасце. Апісваецца ў выглядзе чалавекаватага балвана, афарбаванага ў чорны колер. Дабро і зло — гэта дзве часткі светабудовы, якія падтрымваюць раўнавагу, як у сусвеце, гэтак і ў жыцці кожнага чалавека. І Чарнабог з’яўляецца неад’емнай часткай свету, адным з тых законаў, без якіх немагчыма існаванне.

29. Дажбог

Дажбог — бог сонца. Яго ўяўлялі прыгожым, дужым юнаком, абаронцам і настаўнікам земляробаў. Лічылася, што беларусы — Дажбоговы ўнукі. Ён дае ім фізічную сілу, здароўе і майстэрства. Дажбог захоўвае зямныя ключы: ён замыкае зямлю на зіму і аддае ключы птушкам, якія нясуць іх у Вырай (рай, цудоўнае месца, куды на зіму ляцяць птушкі, а таксама душы нябожчыкаў). Увесну птушкі вяртаюць ключы, і Дажбог адмыкае зямлю.

30. Пячурнік

Пячурнік — добры хатні дух. Звычайна жыве дзе-небудзь пад печкай. Сваім абліччам ён нагадвае ката, калі б той хадзіў на задніх лапах. Пячурнік з’яўляецца апекуном той хаты, дзе ён жыве. Чалавеку Пячурнік імкнецца не паказвацца. Вельмі падабаецца яму, калі гаспадыня нанач выстаўляе для яго на печцы частунак: рэшткі вячэры або малако. Дух гэты не супраць пажартаваць. Напрыклад, знесці якую патрэбную ў гаспадарцы рэч з таго месца, дзе яна звычайна знаходзіцца, у нейкае іншае, схаваць яе. Калі да пячурніка ставяцца без належнай павагі — ён ці то ад суму, ці то ад крыўды — некалькі начэй запар будзе выць і крычаць у коміне, грукатаць люхтай. Пячурнік прадчувае бяду і непрыемнасці, што могуць адбыцца з гаспадарамі хаты. Тады ён імкнецца папярэдзіць гаспадароў, рухаючы мэблю ці скідаючы і разбіваючы посуд.

31. Ярыла

Ярыла — бог вясновай пладавітасці і кахання. Яго апісвалі маладым прыгожым юнаком у белым плашчы і з вянком на галаве. Ён адкрывае браму неба і на белым кані прыязджае на зямлю, а з яго прыходам пачынаецца сапраўдная вясна. У наступныя дні, да канца красавіка, беларусы водзяць карагоды і спяваюць песні. У карагоды збіраліся ўсе жыхары паселішча, плялі вянкі са свежых кветак. Казалі нават, што на свята шанавання Ярылы адбываліся эратычныя дзействы і выкраданне жонак. Ярыла лічыўся апекуном чуллівага кахання, таму не лічылася злачынствам пад яго прыкрыццём і зграшыць.

32. Лада

Лада — багіня кахання, прыгажосці і ўрадлівасці. Багіня, якая падтрымлівае лад і парадак у сям’і, пачыталася як апякунка шлюбаў. Яна, як і Ярыла, увасабляла вясновыя вегетатыўныя сілы. Песні ў гонар Лады выконваліся галоўным чынам вясной і напачатку лета. Першыя песні са зваротам да Лады спяваліся напачатку сакавіка падчас абраду «заклікання вясны». У яе ёсць дачка Ляля — багіня вясны, беларусы ўяўляюць яе маладзенькай, прыгожай, стройнай дзяўчынай, апранутай у доўгія белыя адзенні. «Прыгожая, як Ляля», — так адзначалі прыгажосць зямной дзяўчыны.

33. Купальскі дзядок

Купальскі дзядок — добры лясны бог. Сустрэць яго можна ў лесе на Купалле. Толькі Купальскі дзядок можа бесперашкодна збіраць Купальскія кветкі, ён ходзіць з кошыкам і напаўняе яго кветкамі, з-за чаго ён гарыць, як жар. Лічыцца, калі сустрэцца з ім і разаслаць перад ім белы абрус, то ён кіне на яго адну кветку. Хапай тады хутчэй яе і, разрэзаўшы далонь правай рукі, закладвай пад скуру. Шчаслівы ўласнік цудоўнай кветкі атрымае здольнасць ведаць усё на Свеце, а асабліва дзе схаваны багацці і як да іх падступіцца.

34. Драўніцы

Драўніцы — духі дрэваў. Іх ўяўлялі ў вобразе стройных і далікатных дзяўчат з прыгожымі тварамі і зялёнымі валасамі. Яны рэдка з’яўляліся людзям, але нябачна былі ў кожным дрэве. Лічылася, што драўніцы смяротныя і паміраюць разам з дрэвамі. Шолах лісця — гэта іх размовы. Калі пакрыўдзіць дрэва, пра гэта пазнае ўвесь лес. Чалавек прыносіў адправы лесу, садзіў маладое дрэўца і толькі пасля гэтага ссякаў дрэва. Людзі верылі, што ў такім разе драўніца не загіне, а пераселіцца ў маладое дрэўца.

35. Можна ў іх не верыць, але яны перад вамі: знакі задыяка

Вы можаце спытаць: “А прычым тут знакі задыяка да НейраБеларусі?” Справа ў тым, што для нас відавочны рост папулярнасці тых ці іншых спосабаў прадказання будучыні сярод беларусаў сёння. У знакі задыяка можна не верыць, але, прызнайцеся, кожны з нас хаця б раз зазіраў у гараскоп, каб пацікавіцца, што яго чакае ў кароткай ці не вельмі кароткай перспектыве.

Дванаццацізнакавы цыкл Задыякаў паўстаў ужо напрыканцы V стагоддзя да н. э., у гэты ж перыяд узнікаюць і першыя задыякальныя гараскопы. Як бачыце, магчымасць прадказання будучыні ўжо вельмі даўно хвалюе чалавека. Менавіта па гэтай прычыне мы вырашылі сумясціць у гэтым раздзеле нашай экспазіцыі знакі задыяка з картамі Таро і згенеравалі іх, скарыстаўшы Midjourney. Кожная з карцін уяўляе адзін з дванаццаці знакаў задыяка.

Дарэчы, гэта адзін з нашых улюбёных раздзелаў экспазіцыі, бо ўсе карціны тут могуць “ажываць”. Для гэтага дастаткова счытаць QR-код на інфармацыйным стэндзе, які прывядзе вас да маскі ў instagram. Гэту маску вы таксама можаце знайсці і іншым чынам: заходзьце ў профіль @farba.gallery у Instagram, шукайце кнопачку з зорачкамі, каб перайсці ў раздзел з маскамі і абіраеце ўнізе спіса маску “Жывыя знакі задыяка”. Чакаем, пакуль маска загрузіцца, наводзім смартфон на які-небудзь знак задыяка – і карціна “ажывае”! Калі ў вас нешта не працуе, то паспрабуйце абнавіць ваш дадатак Instagram да апошняй версіі – павінна дапамагчы.

36. Ідыёмы, фразеалагізмы, карацей, вельмі ўстойлівыя выразы

Мы з вамі, як носьбіты мовы, добра разумеем значэнні розных ідыём, а вось у штучнага інтэлекту з гэтым могуць узнікаць праблемы. Але ж давайце па парадку. Што такое ідыёма? 

Ідыёма (яна ж фразеалагізм, яна ж устойлівы выраз) — гэта ўласцівае нейкай пэўнай мове непадзельнае словазлучэнне, значэнне якога не выцякае са значэнняў асобных кампанентаў, якія яго складаюць. «Напрыклад?», – спытаеце вы. “Узяць сябе ў рукі”, “з камара каня рабіць”, “сядзець ды на неба глядзець”, “ведаць як свае пяць пальцаў” – усё гэта ідыёмы, якія вам добра знаёмыя.

Дык вось, мы з вамі добра ведаем ідыёмы і разумеем, якія значэнні за імі стаяць. А вось у нейрасеткі Midjourney ёсць пэўныя пытанні з разуменнем гэтых фразеалагізмаў. Менавіта таму мы прапанавалі нейрасетцы адлюстраваць тое, якім чынам сама Midjourney бачыць розныя беларускамоўныя ці рускамоўныя ўстойлівыя выразы.

У гэтай частцы экспазіцыі прапануем вам трохі пагуляць. Этыкеткі да работ мы наўмысна павесілі дагары нагамі, каб вы маглі спакойна адгадваць ідыёмы самастойна, а не адразу ж чытаць іх назвы! Прыемнага вам адгадвання!

37. Гісторыя нашых земляў у коміксах

Ці любілі вы гісторыю ў школе? Улічваючы тое, як любіў яе я, мне здаецца, што любіць яе павінны былі ўсе. Але я ведаю, што гэта далёка не так. У гэтым раздзеле прапануем вам пазнаёміцца з гісторыяй Беларусі, але зрабіць гэта прапануем досыць нестандартным чынам. Вызначэнняў тэрміна “гісторыя” існуе велізарнае мноства, спыніцца на нейкім адным дастаткова складана. Шмат хто з нас разумее гісторыю як нейкую храналогію падзей, што адбыліся  за ўвесь перыяд існавання чалавецтва.

Аднак мы не вельмі хацелі б сыходзіць у нейкую строгую храналогію і абмяжоўваць сябе якімі-небудзь рамкамі, таму за дапамогай мы звярнуліся да моўнай мадэлі GPT ад кампаніі OpenAI, якую шмат хто з нас ведае проста як ChatGPT. Менавіта яна падказвала, на якія з’явы, падзеі ці нават цэлыя эпохі варта звярнуць увагу ў гэтым раздзеле нашай экспазіцыі.

Калі гісторыю любяць далёка не ўсе, то вось коміксы падабаюцца шмат каму, таму мне здаецца, што калі б мы замянілі школьныя падручнікі па гісторыі часопісамі з гістарычнымі коміксамі, то тады, напэўна, гісторыю мы б любілі на парадак больш. Мы не ведалі, наколькі добра атрымаецца ў нейрасеткі Midjourney стварыць коміксы па парадах ад GPT, але, здаецца, яны лёгка паразумеліся.

«Гісторыя нічому не вучыць, а толькі карае за няведанне ўрокаў», — пісаў гісторык Васіль Ключэўскі. Таму калі прагульвалі ці проста не любілі гісторыю ў школе, то прапануем вывучыць яе ў нашым ве-е-ельмі кароткім экскурсе – можа тут і цяпер яна не падасца вам такой ужо нуднай!

 

38. Наша кухня, ці наколькі вы гастраном?

Спадзяемся, што вы яшчэ не вельмі прагаладаліся, бо ў гэтым раздзеле выставы вам давядзецца стрымліваць свае апетыты. Можна не любіць гісторыю, быць абыякавым да архітэктуры, але смачна паесці любяць, здаецца, усе. «Дранічкі, клёцкі, верашчака» – ну якая ўжо тут выстава? Гэтак і хочацца ўцячы на кухню ці ў найбліжэйшы рэстаран, але вы трымайцеся, бо мы падрыхтавалі для вас сёе-тое цікавае!

У гэтым раздзеле прапануем праверыць вашу назіральнасць і, трохі, інтуіцыю. З дзвюх выяваў, якія суправаджаюць кожную страву, адна з’яўляецца рэальнай фатаграфіяй, а другая згенеравана нейрасеткай. Паспрабуйце здагадацца ў кожным выпадку, дзе рэальная страва, а дзе штучны інтэлект спрабуе вас ашукаць. А каб даведацца правільны адказ, вам дастаткова счытаць QR-код каля кожнай работы. Звяртайце ўвагу на дробязі, бо, як той казаў, “д’ябал у дэталях”. Ну і калі ў вас з сабой ёсць, то дастаньце, калі ласка, сурвэтачку, каб выціраць слінкі, якія пацякуць ад выгляду такіх “смачных” карцінак. Смачна есці… Вой, то бок прыемнага прагляду!

39. Падпішыся на вядомых ураджэнцаў нашай зямлі!

Партрэт заўсёды быў папулярным жанрам у мастацтве, ігнараваць які падалося нам недазволенай раскошай. Беларуская зямля на працягу стагоддзяў была пладавітая на яркіх асобаў. Некаторыя з іх сталі вядомымі тут, іншыя ж выславіліся ў самых аддаленых кутках нашай планеты.

Мы выбралі васьмярых персанажаў і зусім сцісла пройдземся па іх. Калі нехта вас зацікавіць, то ўпэўнены, што на абшарах інтэрнэту вы заўсёды зможаце пазнаёміцца з імі бліжэй.

Пачнем, Мікалай Судзілоўскі, нарадзіўся ў Магілёве ў 1850 годзе, а нашу ўвагу прыцягнуў як першы прэзідэнт сената Гаваяў.

Луіс Барт Маер (сапраўднае імя, дарэчы, Лазар Якаўлевіч Меер) нарадзіўся, мяркуецца, у Мінску ў 1884 годзе. Вядомы як кіраўнік і адзін з заснавальнікаў галівудскай кінастудыі Metro-Goldwyn-Mayer і амерыканскай Акадэміі кінематаграфічных мастацтваў і навук, якая штогод уручае кінапрэмію «Оскар», таксама прапанаваную нашым земляком.

Іда Разенталь, пры нараджэнні Іда Кагановіч, з’явілася на свет у Ракаве, пад Мінскам, у 1886 годзе. Іда разам са сваім мужам Ўільямам лічацца вынаходнікамі бюстгальтара.

Міхал Клеафас Агінскі нарадзіўся ў 1765 годзе і вядомы большасці з нас як аўтар знакамітага «Паланэза Агінскага». Але Агінскі не толькі кампазітар, але і дыпламат, палітычны дзеяч Рэчы Паспалітай і Расійскай імперыі.

Паэты Янка Купала і Максім Багдановіч – гэтых дваіх вы, напэўна, чыталі ў школе, а можа і не толькі ў школе. Першага час ад часу блытаюць з Якубам Коласам, яшчэ адным класікам беларускай літаратуры, а вось пра Багдановіча можна сказаць, што ён пражыў вельмі кароткае, але супернасычанае жыццё, бо за адведзеныя яму 25 гадоў ён паспеў запомніцца настолькі, што сёння пра яго мы таксама можам смела сказаць – класік.

Тут жа і персанаж з 16 стагоддзя – Сымон Будны, гуманіст, філосаф і гісторык. Актыўны ўдзельнік рэфармацыйнага руху.

Ну і нельга не згадаць Джона Ўіка, таксама вядомага як “Джон Ўік Дзіця Беларусі”. Ён з’яўляецца галоўным героем серыі фільмаў «Джон Ўік». У фільмах яго грае Кіяну Рыўз. Джон Ўік — вядомы ў колах наёмных забойцаў кілер, які выйшаў на пенсію, але якому давялося ўстаць на шлях помсты, што пасля нацкавала супраць яго частку злачыннага свету.

Ну што ж, як вы зразумелі, асобы тут разнастайныя і дастаткова неардынарныя. Мы ж вырашылі з дапамогай нейрасеткі паказаць вам, як маглі б выглядаць аватары вядомых ураджэнцаў нашых земляў у розным сацыяльных сетках ці мэсэнджарах. Спадзяемся, вынік вам прыйдзецца па душы!

НейроБеларусь

Текст подкаста

01. Приветствие

Добрый день, дорогой посетитель!

Галерея ФАРБА приветствует вас на нашем новом выставочном проекте “НейроБеларусь” – одной из самых инновационных художественных выставок, которые появятся в нашей стране в ближайшее время. Экспозиция примечательна тем, что представленные работы отражают видение Беларуси глазами искусственного интеллекта. Вашему вниманию будет продемонстрирована революционная коллекция из более чем 90 работ, созданных нейросетями. Эти работы показывают беларусскую природу, архитектуру, кухню, мифологию, историю и многое другое.

02. Как пользоваться подкастом?

Пользоваться подкастом достаточно просто, а пользоваться им в наушниках еще проще. Если таковые у вас с собой имеются, то будем признательны, если воспользуетесь ими. Обращайте внимание на этикетки к экспонатам – если видите на этикетке иконку с наушниками и номером – смело переключайтесь на дорожку с соответствующим номером в нашем подкасте. Если у вас вдруг возникнут вопросы по использованию подкаста – обязательно обращайтесь к администратору.

03. Что собой представляет наша выставка?

Отрицать роль искусственного интеллекта в наши дни не приходится. Сфера его применения практически безгранична: технологический сектор, медицина, наука и многое другое. Растущая роль и значение искусственного интеллекта в обществе способствуют повышению интереса к его применению, в том числе и в искусстве. Проект «НейроБеларусь» является ярким примером интеграции нейросетей в искусство. Каждая работа, представленная в экспозиции, была создана искусственным интеллектом и представляет собой его видение того или иного аспекта нашей Беларуси.

Мы также подготовили для вас тематический квест, который позволит в увлекательной форме познакомиться с экспозицией, а каждый желающий сможет послушать подкаст по выставке прямо со своего смартфона. Вы также можете “оживить” некоторые работы на выставке и даже повзаимодействовать с ними, так что обращайте внимание на все QR-коды и дополнительную информацию в нашей экспозиции.

04. Искусственный интеллект в двух словах

Давайте разберемся, что же такое искусственный интеллект? Это такой тип компьютерной технологии, который помогает машинам думать и действовать как люди. Искусственный интеллект как отрасль науки, официально увидел свет в 1956 году.

Чтобы начать использовать искусственный интеллект, необходимо его сначала обучить на основе больших наборов данных, которые как правило были собраны и отфильтрованы человеком. Стоит упомянуть, что после того как появляется какая-либо модель искусственного интеллекта, к ней дополнительно применяются различные правила относительно этики, культурных особенностей, а также особенности религии и политики.

Что касается практического применения, то, думаем, не секрет для вас, что искусственный интеллект используется по-разному. Например, он может применяться для распознавания закономерностей, принятия решений и решения проблем, для рекомендации товаров в вашем любимом интернет-магазине или для помощи врачам в диагностике заболеваний. Искусственный интеллект также может использоваться для управления машинами, и здесь речь не только о самоуправляемой Тесле, но и, например, о роботизированной руке. 

Можно относится к искусственному интеллекту по-разному, но, кажется, очевидно, что у него огромные перспективы в медицине, науке, технологическом секторе и многих других сферах. Короче говоря, искусственный интеллект – это удивительная технология, которая становится все более и более важной в нашей жизни.

05. Авторы всего проекта: Midjourney, GPT, Splash Pro AI

А теперь давайте поговорим о том, без чего, вероятно, не было бы всего выставочного проекта. И сейчас мы говорим не только о картинах! Искусственный интеллект мы привлекали для генерации идей, написания музыкального сопровождения, создания информационных стендов для выставки и даже для написания пресс-релиза. Итак, наши герои это разновидности систем ИИ – GPT, Midjourney, Splash Pro AI. 

Что же за GPT такая? GPT  – это большая лингвистическая модель, которая умеет генерировать различные форматы, начиная от текстов (типа, “GPT, а сочини мне песню о любви!”) заканчивая программным кодом. Например, GPT 3 версии была обучена на огромном массиве текстов и кода – почти 45 гигабайт текстовых данных. И это вам не 45 гигабайт видео с котиками, так-то!

Генерация текстовых ответов происходит через понимание следующего слова после ввода пользователя, то есть она формирует ответ слово за словом, подбирая как бы самое вероятное следующее слово исходя из изученных ею гигабайт данных. По сути это предсказательная, ну или предиктивная языковая модель, которая предсказывает ответ, но иногда делает ошибки, так как сама не умеет думать. Так что будьте осторожны с GPT!

Второй инструмент, которому мы обязаны многочисленными картинами в этой экспозиции – это нейросеть Midjourney.  Midjourney представляет собой технологию генерации изображений, которая была обучена на большом массиве картинок. Сама модель умеет различать стили, цвета, размеры, форматы и многое другое – вы можете убедится в этом сами, когда прогуляетесь по нашей выставке. Работает Midjourney по принципу генерации картинки с нуля через совмещение огро-о-омного количества элементов.

И, наконец, последний инструмент, который стоит упомянуть – Splash Pro AI. Его мы использовали для создания музыкальных треков, сопровождающих раздел с мифологией (с ним вы еще познакомитесь) на нашей выставке. Splash Pro AI использует генеративную модель для создания высококачественной музыки и работает по принципу генерации аудио на основе вашего текстового запроса.

06. Наша архитектура, которую вы даже боялись себе представить!

Если мы с вами выйдем за стены нашей галереи, то что нас будет окружать? Конечно, это будут здания, здания и… еще раз здания. Можно бесконечно долго рассуждать, насколько Беларуси повезло с архитектурным разнообразием и сохранностью этой самой архитектуры, но сегодня нам остаётся наслаждаться и сохранять то, что имеем, а также…

А также мы можем фантазировать, как бы могла выглядеть какая-либо архитектурная достопримечательность, если бы то или иное обстоятельство сложилось иначе. Неофутуристический Мирский замок изо льда, неоновая Каменецкая башня (она же ошибочно именуемая “Белая Вежа”) или космический филиал Театра оперы и балета на Марсе – звучит безумно интригующе. Почему именно такие эксперименты? Ну, возьмем, например, библиотеку. Национальная библиотека Беларуси, как нам с вами известно, это стеклянный ромбокубооктаэдр, ну или “бриллиант”, как ее многие называют. Нам же показалось символичным, что библиотека должна содержать деревянные “инкрустации”. Почему так? Всё просто: библиотека хранит тысячи бумажных книг, а бумагу для книг, как вы помните, получают в результате переработки древесины. Примерно такой и не только такой логикой мы руководствовались в процессе создания работ этого раздела.

На самом деле, благодаря искусственному интеллекту мы можем показать то, что вы даже боялись себе представить! “То, что вы даже боялись себе представить!” – наверное, так бы мы и сформулировали слоган этого выставочного проекта, если бы вы спросили нас.

07. Ассоциативные символы Беларуси

Что для вас Беларусь? У каждого, вероятно, будет свой ответ на этот вопрос. Для кого-то – это красивейшая природа нашей страны, для кого-то ещё – это беларусская кухня, а у кого-то Беларусь может ассоциироваться даже с производимыми здесь и известными на весь мир товарами. Для каждого Беларусь – она своя, особенная и немножко другая.

А в этом разделе экспозиции мы попытались собрать самые, пожалуй, популярные ассоциативные символы нашей страны: картошечка и драники из неё, Беловежская пуща и зубры, которые живут в ней, васильки, которые украшают наши поля, и аисты, которые заставляют с особым трепетом смотреть в беларусское небо. Все мы представляем, как выглядит всё из вышеперечисленного, однако всегда интересно посмотреть на нечто знакомое чужими глазами. Именно поэтому в этом разделе мы попросили нейросеть Midjourney показать то, как могли бы выглядеть ассоциативные символы Беларуси, если бы их изображали известнейшие художники в истории искусства.

В этом разделе найдете отсылки к картинам Леонардо да Винчи, Винсента Ван Гога, Рене Магритта, Энди Уорхола и Ивана Шишкина, которые для вашего удобства мы расположили прямо на информационном стенде. Давайте быстрее знакомиться!

08. Праздники круглый год

Кто из нас не любит праздники, а тем более народные? Вы, вероятно, знаете, что в Беларуси существует множество народных праздников, которые глубоко укоренились в нашем культурном наследии. Эти праздники позволяют заглянуть в традиции, историю страны и проникнуться духом нашего народа.  В этом разделе экспозиции мы решили выбрать по одному празднику на каждую пору года: итак, весну у нас представляет “Гуканне вясны” (на русский язык название этого праздника можно перевести как “Кликание весны”), лето представляет Купалье, осень – Дожинки, а зиму – “Каляды” (ну или по-русски “Святки”).

Учитывая то, как колоритно отмечаются эти праздники, нам показалось, что про все из них можно было бы спокойно снять по фильму или даже сериалу. Пока ведущие кинематографы мира еще не создали таких шедевров, мы решили попробовать совместить наши праздники с уже существующими шедеврами киноиндустрии. “Аватар”, “Острые козырьки”, “Слово пацана” и “Гарри Поттер” – кладём это всё в одну миску. Добавляем туда “Гуканне вясны”, Купалье, Дожинки и “Каляды” – и тщательно перемешиваем. Что получилось? Судите сами!

09. Иллюстрируем легенды и предания

«Как появился Минск?» – спросите вы. Историк, вероятно, расскажет вам про Всеслава Чародея, по указанию которого в XI веке на месте при впадении Немиги в Свислочь была возведена крепость. А кто-то может рассказать предание, что Минск основал славный богатырь-знахарь по прозвищу Ме́неск, поселившийся в стародавние времена у моста на реке Свислочь возле дороги. Не знаем, какой подход ближе конкретно вам, но в этом разделе мы очень хотели рассказать и показать несколько известных сюжетов из нашего эпоса.

«Какая художественная техника лучше всего подойдет для отображения легенд и преданий?» – спросили мы у нейросети. Из предложенных ею вариантов решили остановиться на технике карандашного рисунка. Читаешь или слушаешь легенды, смотришь на графические карандашные иллюстрации – и остановиться в своих фантазиях уже сложно! Ты невольно представляешь, как по соседству, в здании минской ратуши или где-то совсем рядом ходит призрак Михаила Володковича, который требует возмездия. Сходим проверим после выставки?

А если у вас есть желание, то мы подготовили для вас аудиодорожки, в которых мы пересказываем содержание легенд, которые отрисовала нейросеть. Так что можете смело переключаться по следующим аудиодорожкам – возможно, вы услышите какую-то новую для вас легенду или предание.

10. Легенда о хозяйке янтарного дворца

Одна из, возможно, не очень широко известных легенд – это легенда о хозяйке янтарного дворца. В старые времена город Пинск стоял на берегу огромного озера, посредине этого озера был остров, где стоял чудесный янтарный дворец, который сверкал даже в пасмурную погоду.

И вот однажды киевский князь, решил достигнуть острова, чтобы посмотреть, кто там живёт.

Но не на ладье с воинами, и не в одиночку на лодке, не смог князь подплыть к острову. Какая-то сила не подпускала его и держала на расстоянии 100 локтей от суши. И увидел князь, как появилось откуда-то, лодка из янтаря, на которой плыла чудесная златокудрая девушка. Она сказала князю, что заточил её за заносчивость злой волшебник, и никто не может из живых людей высадиться на этот остров. Но срок заключения подходит к концу и через год волшебник обещал её отпустить и отвезти к отцу в Пинск.

Но князь настолько влюбился, что решил разрушить горы, которые мешали оттоку воды из озера. Вода хлынула в Днепр, и озеро начало быстро мельчать. А на утро среди болот, которые образовались на места огромного озера, люди не нашли никакого дворца. Девушка никогда не вернулась к отцу в Пинск, исчезло и огромное озеро, которое кормило весь город, а в пасмурную погоду уже никак не радовало местных жителей.

11. Легенда о цветке папоротника

Согласно белорусским поверьям, цветок папоротника, или “папараць кветка” цветёт лишь секунду, в ночь на Ивана Купалу. Сорвать её трудно, потому что нечистая сила этому препятствует и запугивает человека.

Сорвавший цвет “папараць кветкі” приобретает необычные возможности. Он понимает язык животных, видит клады. Приложив цветок к замкам – он их открывает, становиться невидимым.

В полночь из куста “папараць кветкі” показывается цветочная почка. Увеличиваясь и вырастая вверх, она цветет как красный уголь. Наконец, она как зарница освещает всё около себя. Чтобы сорвать цветок, нужно в ночь на Купалу разостлать около растения священную скатерть и дожидаться полуночи, пока волшебный цветок не упадёт в скатерть.

Согласно второму белорусскому поверью, в купальскую ночь за “папараць кветкай” нужно было идти в лес одному, без фонаря. Зайти в такие дебри, из которых не слышно собак из родной деревни. Говорят, что цветок сверкает в темноте. Нужно сжать его в ладони и бежать домой. И не оглядываться. Получив “папараць кветку”, человек становится мудрым.

12. Легенда о Черной даме Несвижа

Легенда о Черной даме, Чорнай панне – одна из самых красивых и мистических легенд Несвижа. Она основана на романтической и, вместе с тем, трагической истории, которая на самом деле имела место быть.

Барбара Радзивилл – представительница влиятельнейшего магнатского рода Великого княжества Литовского тайно вышла замуж за Сигизмунда – будущего короля Речи Посполитой. По существовавшим в те времена правилам, Сигизмунд должен был укрепить государство хорошим браком. Двор не знал о женитьбе молодого короля, поэтому придворные незамедлительно стали искать невесту из знатных семей Европы. Весть о тайной женитьбе короля грянула как гром среди ясного неба. Особенно неприятна она была матери Сигизмунда – гордой итальянке, королеве Боне Сфорца. Брак Барбары с королем укреплял позиции Радзивиллов в Польше и приблизил их к трону. Бона Сфорца страстно ненавидела это семейство, считала их выскочками. Для польского двора лучше было увидеть на своем пристоле турецкого султана, чем кого-то из Радзивиллов. Итальянка как могла препятствовала коронации Барбары. Католическое духовенство предложило Сигизмунду развестись, а грех за нарушение брачного обета разделить между всеми подданными государства. Но король, страстно влюбленный в красавицу-жену, ответил, что лучше перейдет в протестантизм, чем откажется от Барбары и нарушит данные ей перед Богом обещания.

Когда сейм всё же короновал Барбару, Бона Сфорца поступила как настоящая итальянка. Со всем двором она съехала в Италию, но оставила лекаря, который приготовил для Барбары яд. Барбара была коронована в декабре 1550 года, а через шесть месяцев её не стало. Ее похоронили в Вильно, городе ее детства. Всю дорогу от Кракова безутешный король прошел пешком за гробом возлюбленной.

Так заканчивается история и начинается легенда. Сигизмунд, сильно любивший Барбару, не желал смиряться с ее смертью. Король решил с помощью алхимиков и магов вызвать душу покойной супруги. По правилам, во время спиритического сеанса, король не должен был касаться призрака Барбары. Когда все необходимые ритуальные действия были закончены, и в комнате появился дух Барбары, король не удержался, кинулся к своей возлюбленной с криком ”Басенька моя…” и дотронулся до нее. В тот же момент в комнате прогремел взрыв, пошел трупный запах… Говорят, что с тех пор призрак Барбары не мог найти себе покоя. Считается, что призрак после смерти короля поселился в Несвижском замке. Как правило, дух Барбары появляется в Несвижском дворце ночью, в первом часу. По преданию, своим появлением душа Барабары предупреждает о грядущих бедах. Ее видели во Дворце как раз накануне сильного пожара в 2002 году.

13. Легенда о призраке минской ратуши

История произошла в XVIII в. У Кароля Радзивилла был друг и дальний родственник Михал Володкович, который хотел стать членом Минского магистрата. Был он разгильдяем и пьяницей, с такой славой в ратуше его никто не ждал. Володкович обратился за помощью к своему родственнику. Радзивилл приехал в Минск с солдатами, вошел в магистрат, и в одночасье непутевый товарищ получил вожделенную должность. Несмотря на свой новый солидный статус, новоявленный член магистрата продолжал творить одно безумство за другим. То саблей в присутственном месте, подвыпив, махать начнет, то проповедь ксендзу сорвет.

Городские власти долго терпели выходки самодура, зная о высоком покровителе злодея, который в любом случае вытащит его из тюрьмы. Но однажды чаша терпения переполнилась. 12 февраля 1760 года Володковича схватили и практически без суда и следствия приговорили к расстрелу. К ничего не понимающему Володковичу в темницу пришел священнослужитель и предложил покаяться, мол, этого достаточно, чтобы его простили. Но бедолага, то ли чувствуя собственную безнаказанность, то ли считая, что его разыгрывают, извиняться отказался. Сразу после этого Михала вывели в парк возле ратуши и расстреляли.

Говорят, что душа злодея еще долго появлялась по ночам возле ратуши и требовала справедливого возмездия. Ратушу уничтожили, а сейчас, когда ее восстановили, поговаривают, что призрак появился опять.

14. Легенда об основании Минска

Существует предание, что Минск основал славный богатырь-знахарь по прозвищу Менеск, поселившийся в стародавние времена у моста на реке Свислочь возле дороги. Менеск построил на Свислочи удивительную каменную мельницу на семь колес. На его мельнице мука мололась не из зерна, а из огромных каменных валунов. Грохот необычных жерновов был слышен далеко – тем самым Менеск устрашал недобрых людей и привлекал внимание сильных и пытливых. В полночь Менеск разъезжал на своей мельнице по селениям и набирал дружину из смелых и сильных людей, из которых позднее сложился целый народ и поселился рядом с мельницей. Так и возник город, названный по имени богатыря Менеска – Менском.

15. Легенда о появлении озера Свитязь

Легенда гласит, что во времена первого великого князя литовского Миндовга в XIII веке на месте озера Свитязь стоял одноименный город, в котором правил князь Туран. Во время войны Миндовг вызвал свитяжскую дружину на помощь в обороне Новогрудка. Туран, подчиняясь своему долгу, оставил город на женщин, стариков и детей. Когда к Свитязи подошла вражеская рать, жители решили оказать сопротивление, но не имея возможности удержать город, они стали поджигать свои дома. В этот момент город провалился в озеро, которое образовалось на его месте. Все жители превратились в цветы, а враги, которые прикасались к ним, умирали. Так жители Свитязи избежали позора неволи.

16. Легенда о змее, ну или о “цмоке”

Еще 2,5 тысячи лет назад отец истории Геродот описал Беларусское море: когда-то на месте современного Пинского Полесья расстилалось настоящее водное царство, стержнем которого являлась река Припять. В то время здесь находилось крупнейшее в Европе озеро – вода в нем, все же, была пресной, а не соленой, так как появилось оно в результате таяния ледников. Однако не меньше, чем размеры, поражала и скорость исчезновения Беларуского моря-озера. Это было вызвано рядом факторов, в том числе и геологическими процессами. Море стало мелеть, пока не исчезло совсем, превратившись в болото и несколько небольших озер. Это-то место, как говорят, и было одним из домов для беларуского цмока. Здесь из уст в уста передаются рассказы о чудовищах, живущих в бездонных черных омутах, поедающих всю рыбу и утаскивающих в пучину не только птиц и домашний скот, но и детей. И пусть реалисты приписывают все эти страшные деяния огромным сомам-убийцам, «с бревно размером» – настоящие романтики и искатели приключений знают, что это дело рук цмока. Говорят, он сильно обижен и разгневан тем, что на несколько столетий был предан забвению – потому у него и испортился характер.

17. Акварельная природа Беларуси, или 207,6 тыс. км2 красоты

Читали ли вы когда-нибудь  “Триумфальную арку” Эриха Марии Ремарка? Я не читал, но не могу не привести цитату из этого романа:

“Мы слишком много времени торчим в комнатах. <…> Слишком много думаем в четырех стенах. Слишком много живем и отчаиваемся взаперти. А на лоне природы разве можно впасть в отчаяние?”

Ну что же, нельзя не согласится с Ремарком, а вы, наверное, уже догадались, что нас с вами ждёт раздел с беларусской природой. Как мы помним из уроков географии, наша страна распростёрлась с севера на юг на 560 км, а с запада на восток – на 650 км, что кажется достаточно компактным. Тем не менее мы совершенно точно можем гордиться нашей природой и можем удивить почти любого гостя нашей страны!

Вот посмотрит какой-нибудь турист без особого представления о Беларуси на некоторые акварельные картины, созданные искусственным интеллектом и, вполне вероятно, задастся вопросами: “А это точно Беларусь? Не Бали? А что за горы это у вас?”

Ну что ж, Бали свои, красносельско-волковысские, а горы? Горы, очевидно же, солигорские! Есть еще и голубые озёра, невероятные болота, уникальные реки, на берегах которых зарождались беларусские города. Ну и куда же без самого крупного леса в центральной Европе, воспетого легендарными “Песнярами” – вы уже догадались, что мы о Беловежской пуще.

18. Наша мифология: Зевс, Аполлон, Посейдон? Пфф, Перун, Дажбог, Ярила!

Образами богов, духов и героев беларусы наполнили всю окружающую среду: от земных недр до высокого неба. Мифологическими персонажами населены леса, поля, реки, болота. Им находится место в домах, банях, сараях и других постройках. Одних любили, других ненавидели, над третьими даже посмеивались.

Весь мир древние беларусы делили на три части: верхнюю, среднюю, нижнюю. Верхняя часть – это Небо – место нахождения главных богов – богов света и добра. Средняя часть – Земля, здесь живут земные боги, множество добрых и злых духов, люди, животные, растут дивные растения. Нижняя часть – Подземный мир – место обитания подземных богов и духов, в большинстве своем недобрых, олицетворяющих тьму, зло и холод. 

Стоит отметить, что многое в беларуской мифологии не дошло до наших дней: собирать и записывать материал ученые-фольклористы начали только в XIX-XX веках, некоторые фрагменты дошли до нас только преданиях, песнях и сказках, а какую-то часть приходится даже реконструировать. 

Тем не менее вы понимаете, что несмотря на все сложности персонажи нашей мифологии должны были находить в сознании наших предков какое либо визуальное воплощение. Поэтому мы не могли пройти мимо и не попросить искусственных интеллект показать нам, как выглядят по его мнению многочисленные мифологические герои. Мифология по своей сути фантастична, поэтому мы и попросили искусственный интеллект создать персонажей в стиле не менее фантастичном, а именно – в стиле стимпанка.

Для тех, кто не в курсе, а это я скорее для себя: стимпанк — это поджанр научной фантастики, который описывает события происходящие в мире, где паровые и другие сложные механические машины являются основной технологией.

И, кстати, вы обратили внимание на музыку, которая играет? Её мы также создали при помощи ИИ, а именно при помощи Splash Pro AI, которая работает по принципу генерации аудио на основе вашего текстового запроса.

19. Ужиный князь

Ужиный князь — хозяин всех ужей. Он всегда ползет впереди своих подопечных, показывая им дорогу. Ужиный князь значительно больше остальных ужей, с блестящими глазами, может ходить прямо на хвосте. Узнать князя ужей можно по золотой короне на голове. Беларусы верили: если с ними рядом уж — будет счастье и достаток в доме. Если домашний уж умирал, люди грустили и делали из ужиного жира свечку на черный день. Придет беда — зажжет беларус свечу, свет от нее разольется по всей земле, попадет в самые глубокие и темные норы. Тогда все ужи спешили на помощь добрым людям. А впереди — их король с золотой короной на голове.

20. Паляндра

Паляндра — богиня смерти. Находится во вражде с людьми и поэтому бывает рада, когда они умирают: она появляется в виде чудовищной женщины в домах умирающих и забирает их души. Души эти она передает Бабе Яге, с которой они очень дружны и даже вместе разъезжают в одной железной ступе. Проклиная кого-либо, беларусы восклицают: «Чтоб тебя Паляндра забрала!».

21. Железная баба

Железная баба — человекоподобный дух, который живет в огородах и полях. Низкорослая старуха с железными грудями и железными крюками. Ими она хватает детей, которые одни ходят в поле или в огород за бобами, горохом, овощами, бросает в свою ступку, толчет и съедает. Может найти себе пристанище и в колодце, куда затаскивает тех, кто заглядывает в колодец, особенно детей. Стоит заметить схожесть беларуской Железной Бабы с общеславянской Бабой Ягой.

22. Бадзюля

Бадзюля — нечистый дух. Имеет вид немолодой женщины со спутанными в колтун волосами. Она бродила по обочинам дорог, а ближе к зиме выискивала, к кому бы пристроиться. Вот тогда-то у несчастного хозяина дома начинались неприятности, все из рук валилось. С горя человек принимался пить, пуская на ветер годами нажитое, и, оставшись ни с чем, мог пойти по миру. По народным поверьям для того, чтобы изгнать Бадзюлю, нужно было просто-напросто начисто подмести в хате и в сенях, а весь домашний мусор выбросить далеко за домом в противоположную от заката сторону.

23. Житень

Житень — бог осени. Беларусы представляют его не очень грозным и всегда чем-то недовольным. Житень — пожилой, небольшого роста мужчина, с тремя глазами (третий глаз находится на затылке). Бродит он по полям и осматривает, хорошо ли убраны, и если найдет на жнивье колосья, то собирает их, связывает в сноп и переносит на чисто убранное поле. На следующий год там, где Житень нашел брошенные колосья, будет неурожай, и, наоборот, большой урожай будет на том поле, где он оставил сноп. Временами Житень является беларусам в виде нищего с суровым лицом и грозит пальцем каждому встречному. Этим он предупреждает, что скоро будет всеобщий голод или неурожай и надо запасаться хлебом.

24. Кикимора

Кикимора — усадебный дух женского пола. Живет в хате на печке или в подпечке, изредка принимает телесный вид. В отдельных районах Беларуси ее знают под именем Вещица. Появляясь в доме, она начинала творить мелкие пакости: бросала и била горшки, мешала спать, стучала вьюшкой, кидалась из подполья луковицами, с печи — одеялами и подушками, выдергивала волосы у хозяина, перья у кур, досаждала людям воем, писком, плачем. Однако кое-где Кикимору считали полезной: она же помогает хозяйке печь хлебы, убаюкивать детей, мыть посуду, ухаживать за скотиной. Любимое занятие Кикиморы — прядение и шитье. По ночам она играет с прялкой, веретеном и пряжей, может допрясть за хозяйку, но чаще рвет, мусолит и путает шерсть, жжет кудель, оставленную на ночь без благословения.

25. Лесун

Лесун — хозяин леса и всего, что в нем водится. Обладает этот лесной дух особыми свойствами: когда идет по лесу, то ростом с самыми высокими деревьями, а стоит ему на полянку показаться, как вдруг становится крохотным, с малую травинку. По характеру Лесун — шутник. Он способен имитировать голоса всех живых существ. Любит пугать человека дикими звуками, сбивает с пути, заставляя блуждать, и доведя человека до отчаянья, хохочет. Но кто знает, как позвать Лесуна и завоевать его расположение, получит хорошего помощника.

26. Злыдни

Злыдни — вредные домашние духи. Маленькие, горбатые, скрюченные создания в больших сапогах и шапках, которые проникают в дом и занимают место под печкой. Оттуда они делают набеги по всему дому: заглядывают в горшки с едой, а в кашу подсыпают песок, в жирное молоко наливают воды, портят хлеб, крадут у кур яйца. Всему вредят и доводят семью до нищеты. Иногда в их появлении виноват сам человек. Он накликает Злыдней неуемным желанием разбогатеть, чрезмерностью в работе, а также работой во время еды.

27. Болотник

Болотник — дух болота. Мычит, как корова, крякает по-утиному, булькает, будто тетерев, гогочет человечьим голосом — словом, всё делает, чтобы заманить молодого неопытного охотника. Болотник в состоянии погубить свою жертву только тогда, когда трясина достаточно глубокая. В противном случае он мучается бессильной злобой. Мало кто видел Болотника, но известно, что он страшно толстый, без глаз, весь в толстом слое грязи, на которую налипли в беспорядке водоросли, мох, всякие водяные насекомые. Все это делает Болотника наиболее безобразным из духов.

28. Чернобог

Чернобог — бог тьмы. Олицетворение всех злоключений и бед, злой бог, приносящий несчастье. Описывается в виде человекоподобного идола, окрашенного в черный цвет. Добро и зло — это две части мироздания, которые поддерживают равновесие, как во вселенной, так и в жизни каждого человека. И Чернобог является неотъемлемой частью мира, одним из тех законов, без которых невозможно существование.

29. Дажбог

Дажбог — бог солнца. Его воображали красивым, сильным юношей, защитником и учителем земледельцев. Считалось, что беларусы — Дажбоговы внуки. Он дает им физическую силу, здоровье и мастерство. Дажбог хранит земные ключи: он замыкает землю на зиму и отдает ключи птицам, которые несут их в Вырай (рай, чудесное место, куда на зиму улетают птицы, а также души умерших). Весной птицы возвращают ключи, и Дажбог отмыкает землю.

30. Печурник

Печурник — добрый домовой дух. Обычно живет где-нибудь под печью. Своим обликом он напоминает кота, если бы тот ходил на задних лапах. Печурник является покровителем того дома, где он живет. Человеку Печурник старается не показываться. Очень нравится ему, когда хозяйка на ночь выставляет для него на печи угощение: остатки ужина либо молоко. Дух этот не прочь пошутить. Например, снести какую нужную в хозяйстве вещь из того места, где она обычно находится, в какое-то другое, спрятать ее. Если к печурнику относятся без должного уважения — он то ли от грусти, то ли от обиды — несколько ночей подряд будет выть и кричать в дымоходе, грохотать вьюшкой. Печурник предчувствует беду и неприятности, что могут произойти с хозяевами дома. Тогда он старается предупредить хозяев, двигая мебель или скидывая и разбивая посуду.

31. Ярила

Ярила — бог весенней плодовитости и любви. Его описывали молодым красивым юношей в белом плаще и с венком на голове. Он открывает ворота неба и на белом коне приезжает на землю, а с его приходом начинается настоящая весна. В последующие дни, до конца апреля, беларусы водят хороводы и поют песни. В хороводы собирались все жители селения, плели венки из свежих цветов. Поговаривали даже, что на праздник почитания Ярилы происходили эротические действа и кража жен. Ярила считался покровителем чувственной любви, поэтому не считалось злодеянием под его прикрытием и согрешить.

32. Лада

Лада — богиня любви, красоты и плодородия. Божество, которое поддерживает лад и порядок в семье, почиталась как покровительница браков. Но прежде всего Лада являлась рожаницей. Она, как и Ярило, олицетворяла весенние вегетативные силы. Песни в честь Лады исполнялись в основном весной и в начале лета. Первые песни с обращением к Ладе пелись в начале марта в ходе обряда «закликания весны». У нее есть дочка Ляля — богиня весны, беларусы представляют ее молоденькой, красивой, стройной девушкой, одетой в длинные белые одежды. «Красива, как Ляля», — так отмечали красоту земной девушки.

33. Купальский дедок

Купальский дедок — добрый лесной бог. Встретить его можно в лесу на Купалье. Только Купальский дедок может беспрепятственно собирать Купальские цветы, он ходит с корзиной и наполняет ее цветами, отчего она горит, как жар. Считается, если встретиться с ним и разостлать перед ним белую скатерть, то он бросит на нее один цветок. Хватай тогда быстрее его и, разрезав ладонь правой руки, закладывай под кожу. Счастливый владелец чудесного цветка получает дар знать все на свете, а особенно где спрятаны богатства и как к ним подступиться.

34. Древесницы

Древесницы — духи деревьев. Представлялись в образе стройных и нежных девушек с прекрасными лицами и зелёными волосами. Они редко являлись людям, но незримо присутствовали в каждом дереве. Считалось, что Древесницы смертны и умирают вместе с деревьями. Шелест листьев — это их разговоры. Если обидеть дерево, об этом узнает весь лес. Человек приносил требы лесу, сажал молодое деревце и только после этого срубал дерево. Люди верили, что в таком случае древесница не погибнет, а переселится в молодое деревце.

35. Можно в них не верить, но они перед вами: знаки зодиака

Вы можете спросить: “А причём здесь знаки зодиака к НейроБеларуси?” Дело в том, что для нас очевидна возрастающая популярность тех или иных способов предсказания будущего среди белорусов сегодня. В знаки зодиака можно не верить, но, признайтесь, каждый из нас хотя бы раз заглядывал в гороскоп, чтобы поинтересоваться, что его ждет в короткой или не очень короткой перспективе.

Двенадцатизначный цикл Зодиаков возник уже в конце V века до н. э., в этот же период возникают и первые зодиакальные гороскопы. Как видите, возможность предсказания будущего уже очень давно волнует человека. Именно по этой причине мы решили совместить в этом разделе нашей экспозиции знаки зодиака с картами Таро и сгенерировали их, используя Midjourney. Каждая из картин представляет один из двенадцати знаков зодиака.

Кстати, это один из наших любимых разделов экспозиции, ведь все картины здесь могут “оживать”. Для этого достаточно считать QR-код на информационном стенде, который приведёт вас к маске в instagram. Эту маску вы также можете найти и другим способом: заходите в профиль @farba.gallery в Instagram, ищите кнопочку со здёздочками, чтобы перейти в раздел с масками и выбирайте внизу списка маску “Живые знаки зодиака”. Ждём, пока маска загрузится, наводим смартфон на какой-либо знак зодиака – и картина “оживает”! Если у вас что-либо не срабатывает, то попробуйте обновить ваше приложение Instagram до последней версии – должно помочь.

36. Идиомы, фразеологизмы, короче, очень устойчивые выражения

Мы с вами, как носители языка, хорошо понимаем значения различных идиом, а вот у искусственного интеллекта с этим могут возникать проблемы. Хотя, давайте по порядку. Что же такое идиома? 

Идиома (она же фразеологизм, она же устойчивое выражение) — это свойственное какому-то конкретному языку неделимое словосочетание, значение которого не вытекает из значений составляющих его компонентов. «Например?», – спросите вы. “Взять себя в руки”, “делать из мухи слона”, “ждать у моря погоды”, “знать как свои пять пальцев” – всё это идиомы, которые хорошо вам знакомы.

Так вот, мы с вами хорошо знаем идиомы и понимаем, какие значения за ними стоят. А вот у нейросети Midjourney есть определенные вопросы с пониманием этих фразеологизмов. Именно поэтому мы предложили нейросети отобразить то, каким образом сама Midjourney видит различные беларусскоязычные или русскоязычные устойчивые выражения.

В этой части экспозиции предлагаем вам немного поиграть. Этикетки к работам мы умышленно повесили вверх ногами, чтобы вы могли спокойно угадывать идиомы самостоятельно, а не сразу же читать их названия! Приятного вам угадывания!

37. История наших земель в комиксах

Любили ли вы историю в школе? Учитывая то, как любил её я, мне кажется, что любить ее должны все. Но я знаю, что это далеко не так. В этом разделе предлагаем вам познакомиться с историей Беларуси, но сделать это предлагаем достаточно нестандартным способом. Определений термина “история” существует огромное множество, остановиться на каком-то одном достаточно сложно. Многие из нас понимают историю как некую хронологию событий, произошедших  за весь период существования человечества.

Однако мы не очень хотели бы уходить в какую-то строгую хронологию и ограничивать себя какими-либо рамками, поэтому за помощью мы обратились к языковой модели GPT от компании OpenAI, которую многие из нас знают просто как ChatGPT. Именно она подсказывала, на какие явления, события или даже целые эпохи стоит обратить внимание в этом разделе нашей экспозиции.

Если историю любят далеко не все, то вот комиксы нравятся многим, поэтому мне кажется, что если бы заменить школьные учебники по истории журналами с комиксами по истории, то тогда, вероятно, историю мы бы любили на порядок больше. Мы не знали, насколько хорошо получится у нейросети Midjourney создать комиксы по советам от GPT, но, кажется, они легко нашли общий язык.

«История ничему не учит, а только наказывает за незнание уроков», — писал историк Василий Ключевский. Поэтому если прогуливали или просто не любили историю в школе, то предлагаем изучить ее в нашем о-о-чень кратком экскурсе – может здесь и сейчас она не покажется вам такой уж скучной!

38. Наша кухня, или насколько вы гастроном?

Надеемся, что вы еще не очень проголодались, ведь в этом разделе выставки вам придется сдерживать свои аппетиты. Можно не любить историю, быть безразличным к архитектуре, но вкусно покушать любят, кажется, все. «Дранічкі, клёцкі, верашчака» – ну какая уж тут выставка? Так и хочется убежать на кухню или в ближайший ресторан, но вы держитесь, ведь мы подготовили для вас кое-что интересное!

В этом разделе предлагаем проверить вашу наблюдательность и, немного, интуицию. Из двух изображений, которые сопровождают каждое блюдо, одно является реальной фотографией, а второе сгенерировано нейросетью. Попробуйте догадаться в каждом случае, где реальное блюдо, а где искусственный интеллект пытается вас обмануть. А чтобы узнать правильный ответ, вам достаточно считать QR-код рядом с каждой работой. Обращайте внимание на мелочи, ведь, как говорится, “дьявол в деталях”. Ну и если у вас с собой имеется, то достаньте, пожалуйста, салфеточку, чтобы вытирать слюнки, которые потекут от вида таких “вкусных” картинок. Приятного аппетита… Ой, то есть приятного просмотра!

39. Подпишись на известных уроженцев нашей земли!

Портрет всегда был популярным жанром в искусстве, игнорировать который показалось нам непозволительной роскошью. Беларусская земля на протяжении веков была плодовита на ярких личностей. Некоторые из них проявляли себя здесь, другие же прославились в самых отдалённых уголках нашей планеты.

Мы выбрали восьмерых персонажей и совсем кратко пройдемся по ним. Если кто-то вас заинтересует, то уверены, что на просторах интернета вы всегда сможете познакомиться с ними поближе.

Итак, Николай Судзиловский, родился в Могилёве в 1850 году. Наше внимание привлёк как первый президент сената Гавайев.

Лу́ис Барт Ма́йер (при рождении, кстати, Лазáрь Я́ковлевич Мéйер) родился, предположительно, в Минске в 1884 году. Известен как руководитель и один из основателей голливудской киностудии Metro-Goldwyn-Mayer и американской Академии кинематографических искусств и наук, которая ежегодно вручает кинопремию «Оскар», также предложенную нашим земляком.

Ида Розенталь, урождённая И́да Кагано́вич, появилась на свет в Ракове, под Минском, в 1886 году. Ида вместе со своим супругом Уильямом считаются изобретателями бюстгальтера.

Михаи́л Клео́фас Оги́нский родился в 1765 году и известен большинству из нас как автор знаменитого «Полонеза Огинского». Но Огинский не только композитор, но и дипломат, политический деятель Речи Посполитой и Российской империи.

Поэты Янка Купала и Максим Богданович – этих двоих вы, вероятно, читали в школе, а может и не только в школе. Первого время от времени путают с Якубом Коласом, еще одним классиком беларусской литературы, а вот про Богдановича можно сказать, что он прожил очень короткую, но супернасыщенную жизнь, ведь за отведенные ему 25 лет он успел запомниться настолько, что сегодня про него мы тоже можем смело сказать – классик.

Тут же и персонаж из 16 века – Сымон Будны, гуманист, философ и историк. Активный участник реформационного движения.

Ну и нельзя не упомянуть Джона Уика, также известного как “Джон Уик Дитя Беларуси”. Он является главным героем серии фильмов «Джон Уик». В фильмах его играет Киану Ривз. Джон Уик — известный в кругах наёмных убийц киллер, вышедший на пенсию, но которому пришлось встать на путь мести, что впоследствии натравило против него часть преступного мира.

Да уж, как вы поняли, личности разнообразные и достаточно неординарные. Мы же решили с помощью нейросети показать вам, как могли бы выглядеть аватары известных уроженцев наших земель в различных социальных сетях или мессенджерах. Надеемся, результат вам придётся по душе!

Дополнительная информация