Легенды і паданні Беларусі

Існуе паданне, што Мінск заснаваў славуты волат-знахар па мянушцы Ме́неск, што пасяліўся ў старадаўнія часы ля моста на рацэ Свіслач каля дарогі. Ме́неск пабудаваў на Свіслачы дзіўны каменны млын на сем колаў. На яго млыне мука малолася не з зерня, а з велізарных каменных валуноў. Грукат незвычайных жорнаў быў чутны далёка – тым самым Ме́неск запалохваў благіх людзей і прыцягваў увагу моцных і дапытлівых. Апоўначы Ме́неск раз’язджаў на сваім млыне па сяленнях і набіраў дружыну з адважных і дужых людзей, з якіх пазней склаўся цэлы народ і пасяліўся побач з млынОм. Гэтак і паўстаў горад, названы па імені волата Ме́неска – Менскам.

Гісторыя адбылася ў XVIII ст. У Караля Радзівіла быў сябар і далёкі сваяк Міхаіл Валадковіч, які хацеў стаць чальцом Мінскага магістрата. Быў ён разгільдзяем і п’яніцам, з такой славай у ратушы яго ніхто, як вы здагадваецеся, не чакаў. Валадковіч звярнуўся па дапамогу да свайго сваяка. Радзівіл прыехаў у Мінск з салдатамі, увайшоў у магістрат, і раптоўна шалапутны таварыш атрымаў жаданую пасаду. Нягледзячы на свой новы сур’ёзны статус, Валадковіч працягваў чыніць шматлікія вар’яцтвы. То шабляй у службовым месцы, падвыпіўшы, махаць пачне, то казанне ксяндзу сарве.

Гарадскія ўлады доўга трывалі выхадкі самадура, ведаючы пра высокага апекуна гэтага злыдня, які ў кожным разе выцягне Валадковіча з турмы. Але аднойчы і іхняе цярпенне не вытрымала. 12 лютага 1760 года Валадковіча схапілі і практычна без суда і следства прысудзілі да расстрэлу. Да Валадковіча, які нічога не разумеў, у вЯзніцу прыйшоў святар і прапанаваў пакаяцца, маўляў, гэтага дастаткова, каб яго прабачылі. Але небарака, ці то адчуваючы ўласную беспакаранасць, ці то лічачы, што яго разыгрываюць, прасіць прабачэння адмовіўся. Адразу пасля гэтага Міхала вывелі ў парк каля ратушы і расстралялі.

Кажуць, што душа злыдня яшчэ доўга з’яўлялася па начах каля ратушы і патрабавала справядлівай адплаты. Ратушу знішчылі, а цяпер, калі яе аднавілі, кажуць, што прывід з’явіўся зноў.

Адна з, верагодна, не вельмі добра вядомых легендаў – гэта легенда пра гаспадыню бурштынавага палаца. У старыя часы горад Пінск стаяў на беразе велізарнага возера, пасярэдзіне гэтага возера была выспа, дзе стаяў цудоўны бурштынавы палац, які зіхацеў нават у пахмурнае надвор’е.

І вось аднойчы кіеўскі князь, вырашыў дасягнуць выспы, каб паглядзець, хто там жыве.

Але ні на ладдзі з ваярамі, ні самастойна на лодцы, не змог князь падплысці да выспы. Нейкая сіла не падпускала яго і трымала на адлегласці ў 100 локцяў ад сушы. І ўбачыў князь, як з’явілася аднекуль, лодка з бурштыну, на якой плыла цудоўная залатакудрая дзяўчына. Яна сказала князю, што зняволіў яе тут за ганарыстасць злы чараўнік, і ніхто не можа з жывых людзей высадзіцца на гэту выспу. Але тэрмін зняволення падыходзіць да канца і праз год чараўнік абяцаў яе адпусціць і адвезці да бацькі ў Пінск.

Але князь настолькі закахаўся, што вырашыў зруйнаваць горы, якія заміналі адтоку вады з возера. Вада лінула ў Дняпро, і возера пачало хутка драбнець. А на раніцу сярод балотаў, якія ўтварыліся на месцы велізарнага возера, людзі не знайшлі ніякага палаца. Дзяўчына ніколі не вярнулася да бацькі ў Пінск, знікла і велізарнае возера, якое карміла ўвесь горад, а ў пахмурнае надвор’е яно ўжо ніяк не цешыла мясцовых жыхароў.

Яшчэ 2,5 тысячы гадоў таму бацька гісторыі Герадот апісаў Беларускае мора: некалі на месцы сучаснага Пінскага Палесся рассцілалася сапраўднае воднае царства, стрыжнем якога з’яўлялася рака Прыпяць. У той час тут знаходзілася найбуйнейшае ў Еўропе возера – вада ў ім, усё ж, была прэснай, а не салёнай, бо з’явілася яно ў выніку раставання ледавікоў. Аднак не менш, чым памеры, уражала і хуткасць знікнення Беларускага мора-возера. Гэта было выклікана шэрагам фактараў, у тым ліку і геалагічнымі працэсамі. Мора стала мялець, пакуль не знікла зусім, ператварыўшыся ў балота і некалькі невялікіх азёраў. Вось гэта месца, як кажуць, і было адным з дамоў для беларускага цмока. Тут з вуха на вуха перадаюцца аповеды пра пачвар, якія жывуць у бяздонных чорных вірах, што ядуць усю рыбу і якія сцягваюць у бездань не толькі птушак і хатнюю жывёлу, але і дзяцей. І хай рэалісты прыпісваюць усе гэтыя страшныя ўчынкі велізарным самам-забойцам, «з бервяно памерам» – сапраўдныя рамантыкі і шукальнікі прыгод ведаюць, што гэта справа рук цмока. Кажуць, ён моцна пакрыўджаны і ўгневаны тым, што на некалькі стагоддзяў быў адданы забыццю – таму ў яго і сапсаваўся характар.

Легенда гаворыць, што ў часы першага вялікага князя літоўскага Міндоўга ў XIII стагоддзі на месцы возера Свіцязь стаяў аднайменны горад, якім кіраваў князь ТурАн. У час вайны Міндоўг выклікаў свіцязянскую дружыну на дапамогу ў абароне Наваградка. ТурАн, вымушаны падпарадкавацца свайму абавязку, пакінуў горад на жанчын, старых і дзяцей. Калі да Свіцязі падышлі варожыя войскі, жыхары вырашылі зладзіць супраціў, але не маючы магчымасці ўтрымаць горад, яны сталі падпальваць свае хаты. У гэты момант горад праваліўся ў возера, якое ўтварылася на яго месцы. Усе жыхары ператварыліся ў кветкі, а ворагі, якія дакраналіся да іх, паміралі. Так жыхары Свіцязі пазбеглі ганьбы няволі.

Паводле беларускіх павер’яў, кветка папараці, ці “папараць-кветка” квітнее толькі секунду, у ноч на Івана Купалу. Сарваць яе цяжка, таму што нячыстая сіла гэтаму перашкаджае і запалохвае чалавека.

Той, хто сарваў “папараць-кветку” набывае незвычайныя магчымасці. Ён разумее мову жывёл, бачыць скарбы. Прыклаўшы кветку да замкоў – ён іх адкрывае і робіцца нябачным.

Апоўначы з куста “папараць-кветкі” паказваецца кветкавая пупыпшка. Павялічваючыся і вырастаючы ўгару, яна квітнее як чырвоны вугаль. Нарэшце, яна як зарніца асвятляе ўсё каля сябе. Каб сарваць кветку, трэба ў ноч на Купалу разаслаць каля расліны святы абрус і чакаць палуначы, пакуль чароўная кветка не зваліцца ў абрус.

Паводле другога беларускага павер’я, у купальскую ноч за “папараць-кветкай” трэба было ісці ў лес аднаму, без ліхтара. Зайсці ў такія нетры, з якіх не чутно сабакаў з роднай вёскі. Кажуць, што кветка зіхаціць у цемры. Трэба сціснуць яе ў далоні і бегчы дахаты. І не аглядацца. Атрымаўшы “папараць-кветку”, чалавек робіцца мудрым.

Существует предание, что Минск основал славный богатырь-знахарь по прозвищу Менеск, поселившийся в стародавние времена у моста на реке Свислочь возле дороги. Менеск построил на Свислочи удивительную каменную мельницу на семь колес. На его мельнице мука мололась не из зерна, а из огромных каменных валунов. Грохот необычных жерновов был слышен далеко – тем самым Менеск устрашал недобрых людей и привлекал внимание сильных и пытливых. В полночь Менеск разъезжал на своей мельнице по селениям и набирал дружину из смелых и сильных людей, из которых позднее сложился целый народ и поселился рядом с мельницей. Так и возник город, названный по имени богатыря Менеска – Менском.

История произошла в XVIII в. У Кароля Радзивилла был друг и дальний родственник Михал Володкович, который хотел стать членом Минского магистрата. Был он разгильдяем и пьяницей, с такой славой в ратуше его никто не ждал. Володкович обратился за помощью к своему родственнику. Радзивилл приехал в Минск с солдатами, вошел в магистрат, и в одночасье непутевый товарищ получил вожделенную должность. Несмотря на свой новый солидный статус, новоявленный член магистрата продолжал творить одно безумство за другим. То саблей в присутственном месте, подвыпив, махать начнет, то проповедь ксендзу сорвет.

Городские власти долго терпели выходки самодура, зная о высоком покровителе злодея, который в любом случае вытащит его из тюрьмы. Но однажды чаша терпения переполнилась. 12 февраля 1760 года Володковича схватили и практически без суда и следствия приговорили к расстрелу. К ничего не понимающему Володковичу в темницу пришел священнослужитель и предложил покаяться, мол, этого достаточно, чтобы его простили. Но бедолага, то ли чувствуя собственную безнаказанность, то ли считая, что его разыгрывают, извиняться отказался. Сразу после этого Михала вывели в парк возле ратуши и расстреляли.

Говорят, что душа злодея еще долго появлялась по ночам возле ратуши и требовала справедливого возмездия. Ратушу уничтожили, а сейчас, когда ее восстановили, поговаривают, что призрак появился опять.

Одна из, возможно, не очень широко известных легенд – это легенда о хозяйке янтарного дворца. В старые времена город Пинск стоял на берегу огромного озера, посредине этого озера был остров, где стоял чудесный янтарный дворец, который сверкал даже в пасмурную погоду.

И вот однажды киевский князь, решил достигнуть острова, чтобы посмотреть, кто там живёт.

Но не на ладье с воинами, и не в одиночку на лодке, не смог князь подплыть к острову. Какая-то сила не подпускала его и держала на расстоянии 100 локтей от суши. И увидел князь, как появилось откуда-то, лодка из янтаря, на которой плыла чудесная златокудрая девушка. Она сказала князю, что заточил её за заносчивость злой волшебник, и никто не может из живых людей высадиться на этот остров. Но срок заключения подходит к концу и через год волшебник обещал её отпустить и отвезти к отцу в Пинск.

Но князь настолько влюбился, что решил разрушить горы, которые мешали оттоку воды из озера. Вода хлынула в Днепр, и озеро начало быстро мельчать. А на утро среди болот, которые образовались на места огромного озера, люди не нашли никакого дворца. Девушка никогда не вернулась к отцу в Пинск, исчезло и огромное озеро, которое кормило весь город, а в пасмурную погоду уже никак не радовало местных жителей.

Еще 2,5 тысячи лет назад отец истории Геродот описал Беларусское море: когда-то на месте современного Пинского Полесья расстилалось настоящее водное царство, стержнем которого являлась река Припять. В то время здесь находилось крупнейшее в Европе озеро – вода в нем, все же, была пресной, а не соленой, так как появилось оно в результате таяния ледников. Однако не меньше, чем размеры, поражала и скорость исчезновения Беларуского моря-озера. Это было вызвано рядом факторов, в том числе и геологическими процессами. Море стало мелеть, пока не исчезло совсем, превратившись в болото и несколько небольших озер. Это-то место, как говорят, и было одним из домов для беларуского цмока. Здесь из уст в уста передаются рассказы о чудовищах, живущих в бездонных черных омутах, поедающих всю рыбу и утаскивающих в пучину не только птиц и домашний скот, но и детей. И пусть реалисты приписывают все эти страшные деяния огромным сомам-убийцам, «с бревно размером» – настоящие романтики и искатели приключений знают, что это дело рук цмока. Говорят, он сильно обижен и разгневан тем, что на несколько столетий был предан забвению – потому у него и испортился характер.

Легенда гласит, что во времена первого великого князя литовского Миндовга в XIII веке на месте озера Свитязь стоял одноименный город, в котором правил князь Туран. Во время войны Миндовг вызвал свитяжскую дружину на помощь в обороне Новогрудка. Туран, подчиняясь своему долгу, оставил город на женщин, стариков и детей. Когда к Свитязи подошла вражеская рать, жители решили оказать сопротивление, но не имея возможности удержать город, они стали поджигать свои дома. В этот момент город провалился в озеро, которое образовалось на его месте. Все жители превратились в цветы, а враги, которые прикасались к ним, умирали. Так жители Свитязи избежали позора неволи.

Согласно белорусским поверьям, цветок папоротника, или “папараць кветка” цветёт лишь секунду, в ночь на Ивана Купалу. Сорвать её трудно, потому что нечистая сила этому препятствует и запугивает человека.

Сорвавший цвет “папараць кветкі” приобретает необычные возможности. Он понимает язык животных, видит клады. Приложив цветок к замкам – он их открывает, становиться невидимым.

В полночь из куста “папараць кветкі” показывается цветочная почка. Увеличиваясь и вырастая вверх, она цветет как красный уголь. Наконец, она как зарница освещает всё около себя. Чтобы сорвать цветок, нужно в ночь на Купалу разостлать около растения священную скатерть и дожидаться полуночи, пока волшебный цветок не упадёт в скатерть.

Согласно второму белорусскому поверью, в купальскую ночь за “папараць кветкай” нужно было идти в лес одному, без фонаря. Зайти в такие дебри, из которых не слышно собак из родной деревни. Говорят, что цветок сверкает в темноте. Нужно сжать его в ладони и бежать домой. И не оглядываться. Получив “папараць кветку”, человек становится мудрым.